هزری سیاسی
  فیکری سیاسی لە نێوانی خەڵکی و خەیاڵدا..کۆتایی
نوسینی: ماکوان کەریم

بەشی کۆتایی

لەم کۆتایدا واتا سەرەتایی دامەزراندنی باسێکی دوورو درێژ لەسەر سیستەمی ئیسلامی و بەرواردی لەگەڵ سیستەمەکەمانی تردا ، ئەمە ١٠ بەشەی کە باسمان کرد تەنها وەك بەندی یەکەم خستمە روو، دەشێت بەچەند بەندێکی تر تەواو ببێت..
ئەمە سەرەتاو پێشەکیەك بوو بۆ ناسینو تێگەیشتن لە چەمکەکانی سیستەمی سیاسیی ئیسلامی..
سیستەمی سیاسی و پێناسەیەکی کورت :
سیستەمی سیاسی ئیسلامی کۆمەڵێك بنەمایی دەزگایی پێکەوەگرێدراو و پەیوەندیدارن بەیەکەوە ، لە نێوانی دەزگاکانی فەرمانڕەوایی و ئالیەتی کارکردنی حوکومەت، خاوەن کاری تایبەت و ئامانجی جیاوازە... بۆ پاراستنی تاك و دیاری کردنی سنور بۆ پەروەردەکردنی کۆمەڵگا و دەستەکانی ناو ئەو کۆمەڵگاییە ، ئاوێتە بوونی هەموو دەزگاو فەرمەنگاکاندا بۆ هەڵسان بە کار و وەزیفەی خۆیان بۆ ڕێکخستنی نێوانی تاك و خیزان و کۆمەڵگاو دەسەڵات..
لە رووی زمانەوانییەوە سیستەم : واتا ئەو پەتو دەزووەی کە گەوهەرو ولوئلوئ پێ دەهۆنرێتەوە رێك دەخرێت ..
لە رووی زاراوەیەوە سیستەم : واتا کۆمەڵێك لە یاساو ڕێسا کە نیوانی کۆمەڵگا ڕێك دەخات لە رووی رەهەندی گۆمەڵگاو ئابوری و سیاسی و بیروباوەڕ و پەروەردە و خوێندن، کە هەمووی مەبدەئی پەروەردەو یاخود فەلسەفەی پێگەیاندی گەلە بۆ بوارەکانی سیاسی و ئابوری و ئیداری و فێرکاری..

پێناسەی سیاسەت : واتا هەڵسانی خاوەن دەسەڵات بۆ چاکسازی باری گوزەرانی ژێردەستەکانی..

ئیسلام : ئەو ئاینەیە کە لەلای خوای گەورە بە کۆمەڵێك رێساو یاسا هاتوتە خوارەوە بۆ مرۆڤەکان کە بەندایەتی خوای گەورە بکەن .. هەمووی ئەو سیستەمە سیاسیەی کە ئاماژەمان پێداوە لە دەوری ئەوەدا دەسورێتەوە کە خەڵکی خۆش گوزەران بن و حاکم ودەسەڵاتداری ... بیری قیامەتو بەندایەتیان بخاتەو تا هەست بە گەڕانەوەیان بکەن بۆ لای پەروەردگاریان ..
ئەم تێگەیشتنە جیاوازترە لە هەموو سیستەمەکانی تری ژیان کە ئەوانی تر هەموو گرنگی ئەدەن بە بواری ژیانو قیامەوت و مردن و بە ژیانیانەوە نابستنەوە ، جیاوازی سسیتەمی سیاسی ئیسلامی لێرەوە سەرچاوە دەگرێت کە خوای گەورە راستەوخۆ ئاراستەی دەکات، لە ڕێگای قورئانو سوننەتەوە پاشان خەڵکی موسڵمانەوە.
ئەم سیستەمە پێکاهاتە ئاکاری ئیسلامی و مرۆییە؛ ژیارو شارستانیەت لەسەر بونیاد دەنرێت کە فەلسەفەی پەروەردەی مرۆڤەکانە:

کە دەڵێن ئاکاری ئیسلامی واتا کۆمەڵێك پێوەرە و ئەحکام و دیدو تێڕوانین نەگۆڕ بۆ گەردون و ژیان و مرۆڤ و خوا، کە ئیسلام بۆی ووێنا کردووین ، تاکو ئاوێتە ببێت لەناو تاك و کۆمەڵگادا و لە لەڕێگای ووێستگەکانی ژیانو ئەزمونی جیاوازەوە ئامانجی ژیان دیاری بکەن .
فەلسەفەی پەروەردەو ئاکاری ئیسلامی لە ناو سیستەمی ئسیلامیدا دابەش دەبێت بەسەر سێ بەشدا :
یەکەم: ئاکاری بەرز ئیسلامی: ئەم ئاکارە بەرزە واتا بەرز بوونەوەی مرۆڤ بۆ بەرزترین پلەی ئاکار ئەویش مافی پەرستن و حەق و دادپەروەری و ئیحسان و حیکمەتی مرۆڤەکانە، کە ئەمەش بەرزترین ئاکاری ئیسلامییە..
دووەم: ئاکاری شارستانیەت: واتا ئەو ئاکارانەی پەیوەندیان هەیە بە پێشکەوتنی بونیادی شارستانیەتی ئیسلامی کە پێشکەوتنی ئەقڵ و هۆش و ئاوەدانکردنەوەیە، وەك دادپەروەی و یەکسانی و ئازادی و کارو هێز و ئاسایش و ئاشتی و جوانی ... هتد .
سێیەم : ئاکاری سروشتی مرۆڤ واتا فیطرەت ، ئەمەش پەیوەستە بە رەوشتی مرۆڤە موسڵمانەکانەوە کە لەگەڵ یەکتردا پیادەی دەکەن بۆ بەرپاکردنی خۆشەویستی، وەك .. ڕەحمەت ، ڕاستگۆیی، پێکەوە ژیان ، ئەمانەت، ئارامی ، سوپاسگوزاری، رێزگرتن ، گفتوگۆ، ئامۆژگاری..هتد.
ئەم ئاکارە وایکردوە لە کۆمەڵگای ئیسلامیدا جیاواز بێت لە ناو کۆمەڵگاکانی تری دونیاو بەتایبەت لە رۆژئاوا.
لێرەدا پرسیارێك خۆی زیت دەکاتەوە دەڵێت ئەی بۆ کۆمەڵگای ئیسلامی ئێستا ئەم ئاکارانە بە زەقی تێدا نابینرێت؟
لەوەڵامدا دەڵێم : هۆکارەکەی فەلەسەفەی پەروەردەو خوێندنی رۆژئاواییە کە دەزگاکانی عەلمانی لە ووڵاتی ئیسلامیدا کار دەکەن و بە هەموو شێوەیەك.. قۆرخی هەموو ئۆرگان و دەزگاو ڕاگەیاندو تەنانەت خوێندنو زانکۆ تەنانەت نوسراوەکانیشیان کردوە لە رووی کتێب گۆڤار و رۆژنامەکانەوە..
کەواتە ئەوەی ئێستا پەخشدەکرێت ئاکاری ئیسلامی نیە ، بەڵکو ئاکاری عەلمانییە لە ناو جیهانی ئیسلامیدا بۆیە رۆژێك خەڵکەکە لەسەر پڕاغماتکی و جارێکی تر لەسەر میسالی جارێکی دیکە لەسەر مادیو ماوەیەکی تر لەسەر ووجودی پەروەردە دەکەن ، گەلی موسڵمانیان لە نێوانی زەوی ئاسماندا وەستاندوە نە ئەوەیە بڵێن موسڵمانین نەئەوەی بوێرن لەبەر خەڵکەکە موسڵمانەکەش حاشا لە ئیسلامەکەش بکەن ..!
بۆ نمونە لە سلێمانی خوێندنی سویدی پیادە دەکرێت لە چەمچەماڵ ئەڵمانیا خوا دەزانێت لە بادینان و هەولێر چی پیادە دەکەن . ئیتر ئەو خەڵکە سەری لێتێكچووە بە هۆکاری سیستەمی سیاسی عەلمانی کەپێکهاتووە لە دیموکراسیەکی دەموچاو میکیاجاوی پیری پڕ لە رەخنە .
لیرەدا کۆتایی قسەم دەکەم لەم بەندەدا دەڵێم : لە ووڵاتانی ئیسلامیدا خەڵکە عەلمانیەکە ئەوەیان لە بیر چۆتەوە کە زۆرینە موسڵمانەو رازیە بە فەرمانی خوای گەورە، بەڵام بە تەزویرو هەڵخەتاندنی خەڵکی و چەواشەکاری و زەبروزەنگی زیندان و مافیا و دەسەڵاتو پارەیان قۆرخی هەموو شتێکیان کردوە ، ئەگەر موسڵمانێك دەنگ بەرز بکاتەوە بەسیستەمی سیاسی .. ئیتر بە ئیرهابی و تیرۆریست و دەیان قسەی وناوناتۆرەی تر- خەڵکی موسڵمانیان سەرکۆنەکردوە، خۆیشیان ناو ناوە بە ئازادیخواز و یەکسانخوازو مافخواز کە هەمووی قسەی بەتاڵو فاك و فیکی عەلمانیەتی ئەتاتورکی و سەدام و مەعمەر قەزافیی وبەشار ئەسەدە.
سەچاوەکان
- النظام السیاسی فی الاسلام : د. محمد عبدالقادر ابو فارس
- مصنفة النظمە الاسلامیة الدستوریە و الدولیة والاداریة و الاقتصادیة و الجتماعیة دکتور مصطفی کەمال وصفی
- السیاسە ولحکم د. حسن الترابی
- فی الفقه السیاسی د. حسن الترابی
- صفحەالألوكة
- ڕێرەویك بۆ خۆناسین : ماکوان کەریم
- گفتوگۆی قەڵەم : ماکوان کەریم

به‌روار: 23/05/2015
بینین: 1773