هەڵە مێژوییەكان لە فیلمی "شانشینی ئاسمان" 

فیلمەكە بە ئینگلیزی ناوی "The kingdom of heaven" بەرهەمی ساڵی 2005.  نوسینی " ولیام موناهان" و دەرهێنانی "  ریدلی سكوت"ە. 
ئەكتەرەكان: 
(أورلاندو بلوم: بالیان دی إبیلین، إیفا گرین: سیبیلا، جیریمی ئیرونز: ریموند، بریندان جلیسون: رینالد دی شاتیون، مارتون كسوكس: جی دی لوسینیان، مایكل شین: كاهن، لیام نیسون: گودفری دی إبیلین، غسان مسعود: صلاح الدین).

فیلمەكە باس لە كەسێك دەكات بەناوی (بالیان) كە بە پیشەی ئاسنگەریەوە سەرقاڵە لە وڵاتی فەرەنسە و خێزاندارە و ژنەكەی خۆی دەكوژێ كاتێ‌ بەسەر سكەوەیە و ئەویش بۆ پاككبونەوەی خێزانی لەو گوناهە چونكە زۆری خۆشئەوێ‌ ڕێگای دووری وڵاتی ئورشەلیم (قودس) دەگرێ‌، بەڵام لەڕاستیدا ئەم بالیانە كە تا ئەو كاتە نەیزانیوە كوڕی كەشیشێكی گەورەیە و ناووناوبانگێكی گەورەی هەیە و هەربۆیە كاتێ‌ دەچێتە ئۆرشەلیم بەهۆی باوكیەوە و ئەو خزمەتە گەورەیەی كردویەتی زوو بە زوو لەخۆیانی نزیك دەكەنەوە، بەڵام ئەو نیەتەی كە ئەم كەسە نابویی لە فەرەنساوە وەك ئەوەی بەشێك بێت لە تەوبە و لابردنی گوناهباری بۆی دەردەكەوێ‌ وا نیە و دەكرێ‌ بەئاشتی ڕێككەوتن لەگەڵ موسڵمانەكان كۆتایی بەم شەرە بهێنرێ‌ بەتایبەتی كاتێ‌ دەزانێ‌ صلاح الدین ئەو كەسە نیە كە لە خۆرئاوا وێنای دەكەن بەوەی خاوەنی هێزێكە و كاری كوشتنە، لەكۆتایی فیلمەكەدا بالیان لەگەڵ شاژنی قودس كە سیبیلایە دەگەڕێنەوە فەرەنسا و كاتێ‌ ڕیچارد دەست بەرۆیشتن دەكات دوبارە دەیانەوێ‌ بیبەنەوە بەرەو رۆژهەڵات بەڵام ئەو كارەكەی هەڵدەبژێرێ و شوێن ناو وناوبانگ ناكەوێ‌. 
 
هەڵەی یەكەم: لایەنی شارستانی 
لەلایەنی شارستانیەوە كاتێ‌ باسی سەدەكانی ناوەڕاست دەكرێ‌، لەلای جیهانی مەسیحی سەدەكە تاریكی و دواكەوتوییە و لەجیهانی ئیسلامیش سەدەی زێڕین و بوژانەوەیە، بەڵام ئەوەی لەم فیلمەدا بەرچاومان دەكەوێ‌ ئەوەیە مەسیحیەكان خاوەنی قەڵا و باڵەخانەی بەرز و شار و گوند و دێهاتن. هەروەها كۆشكەكانیان پڕ لە نافورەی جوان و خانوەكانیان پڕیەتی لە زەخرەفە و جوانكاری و شێوەی مەمەڕ و قەوسی و هیلالی سەر دەرگا و پەنجەرەكانیان تەواوی سەرسامی دەداتە بینەر لە پێشكەوتنی بیناسازی مەسیحیەكان، لەبەرامبەردا موسڵمانان لەتەواوی ئەم فیلمەدا لەبیباندا دەسوڕێنەوە، یان جلی تۆزاویان لەبەردایە یان جلی ڕەشی شەڕ. دەرهێنەر زیرەكی و لێهاتویی و بیركراویەكەی زۆری داوەتە بالیان و بەناو خێزاكەی (چونكە لە فیلمەكە ئەم خاتونە بێوەژنە شوو ناكەتە بالیان بەڵام لەگەڵیدا ڕادەبوێرێت). دەچنە هەر شوێنێ حەمام و پاكوخاوێنی خۆیان ڕادەگرن و بۆنی خۆش لەخۆیان دەدەن و گرنگی دەدەن بە جلوبەرگەكانیان بەڵام صلاح الدین لەسەرەتا تا كۆتایی هەر ڕەشپۆشە و هەر یەك جلی لەبەردایە.
بەڵام لە واقیعی مێژوودا مەسیحیەكان بەتایبەتی ئەوانەی وا دیندار بون لەسەدەكانی ناوەڕاستدا خۆشۆردنیان بەدووری لە خوا دەزانی و قەشە و ڕاهیبی وا هەبوو بەدەیان ساڵ خۆی نەدەشۆری. ئەسڵەن شتێك نەبوو بەناوی صابون و بۆنخۆشی و ئەوە موسڵمانەكان بون بۆ یەكەمجار سابون و شامپۆ و جۆرەكانی بۆن و پاكوخاوێنیان لە جیهانی ئیسلامیەوە گواستەوە بۆ خۆرئاوا. 
لەكتێبی "History of Europan Morals"دا هاتووە:"ڕەبەن ئەنتۆنی بەدرێژایی تەمەنی خۆی گوناحی قاچ شوشتنی توشی خۆی نەكردووە، رەبەن ئەبراهامیش ماوەی پەنجا ساڵ ئاوی بە ڕوخسار و قاچی نەكەوتووە، ...". ئەمە حاڵی پیاوانی مەسیحی بووە لەسەدەكانی ناوەڕاستدا. تەنانەت ئەمە ئەوەندە درێژەی كێشا لەنێو پیاوانی مەسیحیدا ژنانیشی گرتەوە، لەو ژنانەی بەو جۆرە بێ خۆشۆرین ژیاوە مەلیكەی قشتالە خاتوو (ئیزابێللا)یە كە لە كتێبی (مدنیە المسلمین بإسپانیا) نوسینی  (جوزیف ماكیب)دا هاتووە :"یەكێ لەو شانازیانەی ئەم مەلیكە بەخۆیەوە كردویەتی ئەوەبووە كەلەتەمەنیدا تەنها یەكجار خۆی شتووە ئەویش لەكاتی شووكردنی بووە بە مەلیك فردیناندی مێردی واتە شەوی بوكێنی. لەدوو كاتی تریشدا شۆردراوە كاتێ‌ لەدایك بووە ساڵی 1451ز و كاتێكیش مرد لەساڵی 1504ز شۆردرا. واتە خۆی خۆی شۆردبێت بەتەنها لەشەوی بوكێنیدا بووە". داخۆ مەلیك فردیناندی هاوسەری چ حاڵێكی هەبوبێت. 
ئەی ئایا موسڵمانان ئەوەندە بێ سەلیقە بون لە سەدەكانی ناوەڕاستدا و لەنێو ڕەشماڵ و لەپاڵ حوشترەكانیاندا دەخەوتن؟ 
ئایا سەردەمی سەڵاحەدین بەو جۆرە خەڵكی موسڵمان ژیاون؟ 
موسڵمانان لە سەدەی (7-17) واتە ماوەی 1000ساڵ خاوەنی ژیار و شارستانیەتێكی بێوێنە بووە و توانیویەتی بەوپەڕی توانا و لێهاتوییەوە چ لەلایەنی دینیەوە چ لەلایەنی دنیاییەوە تاكەكانی بەباشی پەروەردە بكات. موسڵمانەكان لەمێژوودا یەكەم میللەتن كە گرنگیەكی زۆریان بەپاكوخاوێنی دابێت لەكتێبی (1001 inventions) نوسینی پرۆفیسۆر (د.سلیم الحسنی(دا هاتووە: " بنەمای ئیمانی موسڵمان وەستاوە لەسەر خۆشتن و پاكوخاوێنی، چونكە حاڵەتێكی جەستەیی و ڕوحیشە. هەروەها پێویستیشە لەسەر موسڵمانان دەستەكانیان بشۆن پێش و دوای نانخواردن. فەرمانیشە لەسەریان كە دەستنوێژ بشۆن لەڕۆژێكدا پێنج جار لەپێش نوێژەكانیان و فەرزیشە لەسەریان لەشپیسی خۆیان بەخۆ شۆرین دەركەن. سوننەتیشە موسڵمان پێش ئەوەی بچێت بۆ نوێژی جومعەی بەكۆمەڵ خۆی بشوات". هەروەها پێغەمبەر موحەممەد (صلی الله علیە وسلم) بە داهێنەری فلچەی دەمودان (سیواك) دادەنرێ‌، ئەمە جگە لەو هەموو فەرمانانەی كە تایبەت بە پاكوخاوێنی لە دینەكەدا باسمان كرد. پاشان دەڵێ:" لە كۆتاییەكانی سەدەی دوانزەیەم (واتە سەردەمی صلاح الدین) ئەلجەزری، ئەندازیاری میكانیكی لێهاتوو، كتێبێكی دانا بەناوی "الجامع بین العلم والعمل النافع فی صناعە الحیل" هەروەها بەناوێكی تریشەوە ناسراوە"كتاب فی معرفە الحیل الهندسیە". ئەم زانایە لەم كتێبەیدا كە بە (دایكی زانستی میكانیكی) دائەنرێت، بۆ یەكەمجار بیرۆكەی (بەلوعە)ی داهێنا بۆ ئەوەی زیادەرۆیی نەكرێت لە ئاودا. هەروەها (ترومپا و موزەخە)ی ئاوی داهێنا كە لە تەواوی جیهانی ئیسلامیدا سود لە بیرۆكەكانی بینرا لەسەرخستنی ئاودا كە دواتر بەدرێژی دێمە سەری. پاشان نوسەر لەلاپەرە (21)دا دەڵێ:" زانایانی كیمیایی موسڵمانبون بۆ یەكەمجار صابونی بۆنخۆشیان داهێنا". هەروەها بۆ یەكەمجار مەعجونی ددان پاككردنەوە لەلایەن زانای كورد و موسڵمان (زریاب)ەوە داهێنرا بەر لە1000ساڵ و لەكتێبە بەنرخەكەی خۆی (الگبخ) باسی لەشێوازی گیراوەكەی كردووە. پاشان لەبارەی كرێمی دژەخۆرەوە موسڵمانەكان یەكەم كەس بون ئەم كرێمەیان بەكارهێناوە و یەكەم زانای موسڵمانیش كەوا ئەم كرێمەی دروستكردووە زانای پزیشكی گەورە (ئەلزەهراوی)یە كە لە كتێبەكەی خۆی (التصریف لمن عجز عن التألیف) لەبەشی (جوانكاریە پزیشكیەكان) باسی لەم كرێمە كردووە. هەرچی لەبارەی دروستكردنی عەتریشەوەیە زانای گەورە (ئەلكندی) لەكتێبەكەی "الترفق فی العگر" كە لە10بەش پێك هاتووە و تیایدا باس لە جۆرەكانی ئامادەكردنی عەتر و بۆن دروست كردن كراوە لەرێگای شیكاری و دڵۆپاندن و پاڵفتەكردن لە كەرەستە رووەكی و حەیوانیەكان، بەتایبەتی لە گژوگیا و ڕوەكیە عەترییەكان. تەنانەت لەسەدەی (17) هەمدا كە خۆرئاواش پێگەیشتبوو لەڕوی شارستانیەتەوە بەڵام دەبینین حەمامەكانی عوسمانی لەوپەڕی ناووناوبانگدا بون و بۆ یەكەمجاریش شامپۆ كەسێكی موسڵمانی هیندی دۆزیەوە و بردیە بەریتانیا بەناوی (محمد باس). 
سەبارەت بە بیناسازی و لایەنی باڵەخانەوە تەواوی دیكۆری خانوەكان لە فیلمەكەدا كە ئاماژەم پێدا لەشێوەی بیناسازی مەغریبی و ئەندەلوسی دروستكراون كە هەردوكیان بەرهەمی موسڵمانەكانن ئەی خێرە كاكی دەرهێنەر موسڵمان وەكو خەڵكانی ناو ڕەشماڵ نیشان دەدەیت و خۆشت بە شارستانی؟!
دەرهێنەر زۆربەی فیلمەكەی لە وڵاتی مەغریبدا بەرهەمهێناوە و سودی لە قەڵاو باڵەخانەكانی ئەوێ‌ بینیوە كە بەرهەمی موسڵمانەكان بووە بەڵام هەستاوە ئەم بینا و زەخرەفانەی هەموو بۆ شوێنی نیشتەجێبون و ژیانی مەسیحیەكان گواستۆتەوە، ئەوەی سەیرە شوێنی كۆبونەوەی سەرانی گەورەی مەسیحی لە ئۆرشەلیم هاوشێوەی كۆشكی (سوور) كە لە ئیسپانیایە كەلەلایەن بنەماڵەی بەنو ئەحمەرەوە بنیاتنراوە كە كۆتا فەرمانڕەوایانی موسڵمانن لە ئەندەلوس. 
هەروەها لە دیمەنێكیدا (1:08:20) كاتێ‌ بالیان دەچێتە گوندێكی كشتوكاڵی و دەبینێ هەموو كوشتوكاڵی ئەوێ‌ وشك بووە هەڵدەستێ‌ بە هەڵكەندی بیر و بەشێوەیەكی زیرەكانە ئاو دەگوێزێتەوە لەبیرەكەوە بۆ تەواوی كیڵگە كشتوكاڵیەكە!
بەڵام لەڕاستیدا و ئەوەی مێژوو تۆماری كردووە بۆمان ئەوەیە موسڵمانەكان بون بۆ یەكەمجار توانیان لەلایەن زانای گەورەی وڵاتی جەزیرە و بۆتان (ئەلجەزەری) لە سەدەی (12)ز و هاوسەردەمی سەڵاحەدین بیرۆكەی ترومپا دابێنێت و بتوانێ‌ ئاو زۆر بەشێوەیەكی باش بگوازێتەوە بۆ ناو كێڵگەكان. واتە بۆ یەكەمجار ناعورە لەسەدەكانی ناوەڕاستدا لەلایەن ئەم زانایەوە پەرەی پێدرا و سودی لێوەرگیرا بۆ ئاودانی كێڵگەكان، بەڵام دەبینین لە فیلمەكەدا ئەو كەسەی لەمێژودا داهێنانی بە كوفر و ئیلحاد دەزانی و كتێبەكانی ئەم زانایە (ئەلجەزەری)یان دەشاردەوە تا خەڵكی نەیبینێت بۆتە داهێنەر لێمان!!

هەڵەی دووەم: بالیان كێیە؟
بالیان بەپێی ئەم فیلمە وەك لە دیمەنی (17:10) دەیبینین بەرهەمی دایك و باوكێكە، كە باوكەكەی دڵی چۆتە سەر ژنە كەنیزەكێك و خاوەنەكەشی لەبەر ئەوەی هاورێی بووە ڕازی بووە لەگەڵی ڕابوێرێت لەوەش ئەم بالیانە بووە! بەڵام باوكەكەی لێی نەپرسیونەتەوە و بەپێی فیلمەكە كاتێ‌ باوكەكە دێت بالیان ژنی هەیە و ژنەكەشی بەخۆیی و مناڵەكەیەوە مردون، واتا تەمەنێك گوزەراوە. پاشان كاتێ‌ دێتە ئۆرشەلیم پەیوەندی سۆزداری لەگەڵ كچی پاشای ئۆرشەلیم كە بێوەژنێكە و لەو كاتەدا شوی كردۆتەوە بە كەسێك بەناوی (جی دی لوسینیان) بەڵام دەست لەگەڵ ئەم بالیانە تێكەڵ دەكات و ماوەیەك ڕادەبوێرن بەڵام كاتێ‌ پاشای ئۆرشەلیم كە باوكی ئەم ژنە (سیبیلا)یە داوای لێدەكات بیخوازێ‌ ئەو ڕەدی دەكاتەوە. پاشان بالیان دەبێتە هۆشمەندی ناو ئەم فیلمە و پاڵەوانی داستانەكە و بەتەواوی مانا دەبێتە چارەسەری برینی مەسیحیەكان. ئەوەی سەیرە دەرهێنەر جەوێكی رۆحیشی بۆ ئەم كەسایەتیە دروست كردووە ئەویش سەربازێكی مەسیحی غەیبیە كە لەحاڵەدا چارەنوسسازەكاندا دەبێتە سارێژی برینەكانی!! ئەمەش تەنها خەیاڵات و بەرزكردنەوەی پلەی دیندۆستی ئەم كارەكتەرەیە. 
لە دیمەنی (2:08:32)بالیان تێكەڵی شەڕی حتین نابێت و بەپێی ئەم فیلمە ئەو پێی وایە ئەو ڕێگا دوور و درێژە ئاوی تێدا نیە و لەشكرەكە توشی شكست دێت! سەیرە كوڕێكی لاو تازە هاتوو بۆ خۆرهەڵات كە چەند دەقە لەوەوبەر وەكو كەسێكی غەریبە رەفتاری دەكرد دەبێتە شارەزایەكی بیابان و ناوچەكانی شام.  بەڵام سەركردەی سوپاكە كە ڕیناڵد و جی دی لوسینیانن گوێی لێناگرن و بەكاری خۆیان هەڵدەستن تا ئەو كاتەی دەفەوتێنرێن خۆیان و سوپایان و ڕیناڵد دەكوژرێ و ئەویش دەست بەسەر دەكرێ‌. دواتر ئەم بالیانە دەبێتە بەرگریكاری قەڵای ئۆرشەلیم تا خۆبەدەستەوەدان. 
بالیان كێیە؟ 
نزیكترین كتێب لە ڕوداوەكانی جەنگی صلاح الدینەوە كە هاوسەردەمی بووە ئیبن ئەسیرە، لە كتێبی (الكامل فی التأریخ 11/536)دا هاتووە: "یەكێ لەو میرانەی كە لە حەتین بەسەلامەتی مانەوە میر بالیانی دووەم –بالیان كوری بیرزان- بوو" واتە بەشداری كردووە و بەڵام توانیویەتی خۆی ڕزگار بكات كە دواتر باسی دەكەین جوان خۆی ڕزگار كردووە. لەلاپەرەی دوای ئەودا دەڵێ:"بالیان سەر گەورەی رملە بوو، پلەوپایەی لای خاچیەكان وەك پلەوپایەی شابوو، شاژن ماریا كومتینی مارە كردبوو كە بێوەژنی لەپاش بەجێماوی شا (ئاموری یەكەم) بوو". واتە نە خاتونەكە ناوی سیبیلایە، نە شو دەكات ئەم خاتونە بە (جی دی لوسینیان)، بەڵكو ئەمە دوو كەسایەتی جیاوازن كە دواتر باسی دەكەین. پاشان دەڵێ:"بالیان كە دیل بوو لای سەڵاحەدین، تكای كرد ئیزنی بدا، بچێ بۆ قودس و خێزانەكەشی بهێنێ و بگەڕێتەوە، سەڵاحەدینیش قایل بوو، بەڵام هەر كە گەیشتە قودس بینی قودس لەبارودۆخێكی خراپدایە و خاچیەكانیش لە قڕبونی جەنگاوەرەكانیان بە جارێ ورەیان بەرداوە واتە ئەمیش لە شەرەكەدا گیراوە نەك بەشداری نەكردبێت. پاشان ئەوەبوو پەشیمان بۆوە لەوەی بگەڕێتەوە بۆ لای سەڵاحەدین و بەڵكو هەوڵیدا سەربازەكانی ئەوێ‌ ڕێك بخات بۆ ڕوبەڕوبونەوە. 
بەڵام لە فیلمەكەدا ئەوەی ئێمە دەیبینین چیرۆكێكی خەیاڵیە كاتێ‌ بالیان دێت بۆ ئۆرشەلیم كەشتیەكەیان نقوم دەبێ و تەنها ئەم ڕزگاری دەبێت و پاشانیش كاتێ‌ ئەسپێك دەبینێتەوە دوو عەرەبی لێ پەیدا دەبن كە دوایی یەكێكیان كوڕی سەڵاحەدین دەردەچێ پێی دەڵێن هەرچی لەم زەویەدایە موڵكی ئێمەیە واتە هەرچی ناوچەی بیابانیە، ئینجا ئەویش دەكەوێتە شەر لەگەڵیاندا و یەكیان دەكوژێ و ئەوەكەی تریشیان كە كوڕی سەڵاحەدینە ناچاری دەكات بیبات بۆ ئۆرشەلیم واتە دەیكاتە كۆیلەی خۆی تا دەگاتە شارەكە!
هەڵەی سێیەم: سیبیلا كێیە؟
بەپێی ئەم فیلمە ئەم خاتونە تەنها یەك كوڕی هەیە ئەویش لە مەشهەدی (2:01:37) دەیكوژێ، دواتر شوو دەكات بە (جی دی لوسینیان) و دەبێتە مەلیكە. 
ئەم خاتونە بەپێی مێژوو كە هەیە بێوەژنە و شوو دەكاتە جی دی لوسینیان بەڵام هیچ پەیوەندیەك نیە لەنێوان ئەم خاتونە و بالیاندا، وەك لە فیلمەكەدا ئەم خاتونە پەیوەندی ناشەرعی و سۆزداری هەیە لەگەڵ بالیان، هەروەها منداڵی خۆشی نەكوشتووە، بەڵكو دەوترێ‌ منداڵەكەی لەشەڕدا كوژراوە. 
ڕیناڵد كاتێ‌ ڕادەكات لەزیندانی موسڵمانەكان (دواتر باسی دەكەین) دەچێتە قەڵای كرك و لەوێ‌ مەلیكەی ئەوێ‌ كە ژنێكی بێوەژنە دەیخوازێ‌، بەڵام لە فیلمەكەدا كاتێ‌ قەڵای كرك پیشان ئەدات هەر هەمان خاتون كە ناوی (سیبیلا)یە دەچێتە ئەوێ‌ و بەبێ ئەوەی هیچ پەیوەندیەك هەبێ و تەنانەت ڕیناڵد ئەو پاڵەوانەش نیە كە دەستی بەسەر قەڵای كركدا گرتبێ بەڵكو لەلایەن مەلیكی قودسەوە (بلدوینی چوارەم) داركاری دەكرێ‌، بەتاوانی ئەوەی تاڵانی كاروانە بازرگانیەكانی موسڵمانانی كردووە، لەكاتێكدا كە ئەمە لە هیچ كوێی مێژودا نیە. بەڵكو دەوترێ‌ كە ئەم خاتونە بەپاڵپشتی ڕیناڵد بووە مەلیكە، لەكاتێكدا لە فیلمەكەدا ڕیناڵد پیاوێكی شەڕانی و شێتۆكەیە. 
دواجاریش (2:56:30) كاتێ‌ شاری قودس تەسلیم بە سەڵاحەدین دەكرێ‌ ئەم خاتونە (سیبیلا) و (بالیان) بەرەو فەرەنسا دەگەڕێنەوە. بەڵام  ئەمە تەواو هەڵەیە و بالیان خۆی خێزاندارە و لەگەڵ سیبیلا نەرۆیشتووە، بەڵكو سیبیلا لەگەڵ مناڵەكانیدا بەرەو تەرابلوسی لوبنان دەرۆن پاش ئەوەی لەلایەن سەلاحەدینەوە ڕێگایان دەدرێ‌، وە مێردەكەشی لوسینیان دەچێتە قوبرص و دەبێتە فەرمانڕەوا لەوێ‌. 
هەڵەی چوارەم: ڕیناڵد كێیە؟
ڕیناڵد ئەو كەسایەتیە شێتۆكەیە كە قسەكانی هیچ ڕەوایەتیەكیان نیە و خاوەنی هیچ پۆستێك و پلە و پایەیەك نیە، وەك پێشتریش ئاماژەم پێدا لەلایەن مەلیكی قودسەوە بەدیار خەڵكی رەعیەتەوە داركاری دەكرێ‌. لەكاتێكدا ڕیناڵد كەسێكی زۆر بە زەبر و زەنگ بووە و ناكرێ‌ وەها شتێكی قبوڵ كردبێ. هەروەها زیندانی دەكرێ‌ تا ئەو كاتەی مەلیك دەمرێ‌ و مەلیكی نوێ‌ لوسینیانە ڕزگاری دەكات و دەیبات بۆ شەڕی حتین. ئەمەش هەڵەیە و ڕیناڵد یان (ڕینۆدی شاتیۆن) لەساڵی (1160ز) لەلایەن نورەدین مەحمودەوە گیرا و زیندانی كرا بۆ ماوەی 15ساڵ كە ئەو كاتە حوكمی ناوچەی ئەنتاكیەی دەكرد. پاشان ئەوەبوو دەسەڵاتدارانی موسڵ و حەلەب لەساڵی (1175ز) لە ڕقی سەلاحەدین ڕزگاریان كرد، ئەویش یەكسەر چووە قەڵای كرك و بێوەژنە حوكم بەدەستەكەی ئەوێی هێنا و بووە هەمە كارە لەوێ‌. واتە دەرهێنەر زیندانی كردنەكەی نورەدینی بردووە بۆ مەلیكی قودس!! 
پاشان ئەم كەسایەتیە وەكو داردەستێك پیشان ئەدرێ‌ و لەلایەن لوسینیانەوە بۆ هێز و توانای خۆی بەكاری دێنێ لە كاتێكدا ڕیناڵد بۆ خۆی كەسێكی بەزەبر بووە و توانای قایمكاری هەبووە و سەرشۆركەر نەبووە تا ئەو كاتەی لەلایەن سەڵاحەدینەوە كوژرا. 

هەڵەی پێنجەم: پلانی جەنگەكان و ژمارەی سەربازان  
ئەوەی لەم فیلمەدا دەبینرێ‌ زۆری سوپای سەڵاحەدینە و كەمی سوپای خاچیەكانە، لەكاتێكدا ئەمە زۆر هەڵەیە چونكە هەمیشە سوپای خاچیەكان زۆرتر بووە، بەڵام هۆكاری سەركەوتنی سەڵاحەدین لەشەرەكانیدا ئامێری پێشكەوتوو و پلانی جەنگی بووە. لەوانە شێخ (بهاالدین) توانیویەتی بۆ یەكەمجار بۆمب (قومبلە) دروست بكات و سوپاكەش بەكاری بێنێت و بتوانێ‌ چرە دوكەڵ دروست بكات و سەر بشێوێنێ لە لەشكری بەرامبەر. هەروەها سوكی جلوبەرگی سەربازی سوپای سەڵاحەدین و قورسی جلوبەرگی سەربازانی خاچی، ئەمە جگە لە ئامێرە پێشكەوتووەكانی جەنگ لە كەوان و شمشێر و مەنجەنیق و دەبابە و ..... ئێمە ناڵێین سوپای خاچیەكان چەكیان نەبووە یان پلانی جەنگیان نەبووە نەخێر بەڵكو مەبەستم فیلمەكەیە كە هەمیشە هۆكاری بردنەوەی موسڵمانەكان بۆ زۆریان دەگێڕێتەوە بۆ نمونە لە شەڕی حتین ژمارەی موسڵمانەكان (200000)ە، لەكاتێكدا موسڵمانەكان لەم شەڕەدا تەنها (25000) بون. 
بۆ نمونە لە شەڕی حتین بۆ نەزانیان كەوا نەیانزانیوە ئاو نیە، لەكاتێكدا بیری ئاو هەبووە و حەوزی ئاو هەبووە بەڵام پێش ئەوەی سوپای خاچیەكان بەسەركردایەتی ڕیناڵد بگاتە ئەوێ‌ لەلایەن سوپاكەی سەلاحەدینەوە پڕ دەكرێنەوە، واتە نەبونی پلانی جەنگی سەركەوتوو شكستی بەسوپاكە هێنا بەڵام دەرهێنەر باسی ناكات. 
دواجاریش كە گەمارۆی قەڵاكە دەدرێ دەبینین زۆر بە پلانێكی تۆكمەوە باس لە ڕوبەڕوبونەوەی بالیان دەكات لەگەڵ سەڵاحەدین بە سوپایەكی شكست خواردوەوە لە هەمان كاتدا سوپاكەی سەڵاحەدین هەروەكو پەلاماردەر هەر ئامانجی چونە پێشەوەیە بەبێ ئەوەی هیچ پلانێكی هەبێ بۆ گرتنی قەڵاكە و پەیتا پەیتا لێیان دەكوژن. 
 هەڵەی شەشەم: دادپەروەری مەسیحیەكان 
لە دیمەنی (55:42) فیلمەكە بازرگانێك هاتووە بۆ شەكوا و دادی خۆی هێناوە بۆ لای ڕیمۆندی سێیەم تاوەكو پەلاماری كاروانە بازرگانیەكانیان نەدرێ‌ لەلایەن ڕیناڵدەوە، لەكاتێكدا ئێمە دەزانین مەسیحیەكان قەت بەو جۆرە لایان لە موسڵمان نەكردۆتەوە و خوێنیان حەڵاڵ كردووە، ئەگەریش هەبوبێت هەرگیز وەها جورئەتێكی نەبووە داوای حەقی خۆی بكاتەوە لە دڕندەیەكی وەكو ڕیناڵد كەچی دەبینین ڕیمۆند پارەی ئاڵتونی دەخاتە بەردەم بۆ قەرەبوكردنەوەی زیانەكەی!! 
بەڵام ئەمە تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ سروشتی مەسیحیەكاندا چونكە ئەوان ڕەحمیان نە بۆ موسڵمانان هەبوو نە بۆ جولەكە و تەنانەت مانای پێكەوە ژیانی ئاینیان نەدەزانی و ڕێگەدانیان بەهەندێ موسڵمانیش شتێكی یەكجار ئەستەم بوو. 

سەرچاوەكان
1. Women in the Crusader States: The Queens of Jerusalem
2. حروب الفرنجە
3. هارولد لامب: شعلە الاسلام. 
4. فیلمی "شانشینی ئاسمان" (3:09:55) 
5. لەگەڵ ئەو سەرچاوانەی لە باسەكەدا ئاماژەم پێداون.