مێژووی ئیسلام
  ڕاستكردنەوەی هەڵە مێژوییەكانی فیلمی "پزیشك"
جهاد خاوەری
ڕاستكردنەوەی هەڵە مێژوییەكانی فیلمی "پزیشك"
ئەم فیلمە بەرهەمی ساڵی (2013)یە و لەبنەرەتدا رۆمانی (نوح گوردن)ە كەلەساڵی 1986-1987بلاوی كردۆتەوە، لەدەرهێنانی (فیلیپ اشتولتسل). فیلمەكە باس لە ژیانی كورێك دەكات بەناوی (روب كول) كەلە ئینگلستان ئەژی، پاش ئەوەی دایكی بەنەخۆشیەكی هەناوی دەمرێ‌ و هیچ كەسێ نیە لەوێ‌ دەرمانی بكات چونكە لەتەواوی ناوچەكەدا تەنها ئارایشتگەرێك یان سەرتاشێك هەیە كە كەمێك چارەسەری سروشتی بزانێ‌. هەربۆیە ئەم كورە دەچێتە لای و فێری كارەكەی دەبێت،  بڵام دواتر ئەم پیاوە توشی نەخۆشی ئاوی چاو دەبێ و دەیبەنە لای پزیشكانی یەهودی و لەوێ‌ چارەسەری دەكەن. وە لەوێ‌ پاش ئەوەی نەخشەی جیهانی پیشان ئەدەن و بە روب دەڵێن باشترین پزیشكی دونیا لە ئەصفهانە كە كەسێكە بەناوی ئیبن سینا، بۆیە ئەویش بەو حەزەوە رودەكاتە خۆرهەڵات و لەوێ‌ فێری زانستی پزیشكی دەبێت تاوەكو ئەصفەهان لەلایەن سەلجوقیەكانەوە دەگیرێت و ئەویش دەگەرێتەوە ئینگلستان و لەوێ‌ دەست دەكات بەچارەسەركردنی خەڵكی. 
هەڵەی یەكەم: 
سەرەتای فیلم (ئینگلستان ساڵی 1021ز) كانی خەڵوزی لێیە! ئەمە جگە لەوەی نمایش كردنێكە بۆ ئەوەی هەر لەسەرەتاوە ئەوە لەمێشكی بینەردا دروست بكات كە ئینگلیز خاوەنی شۆرشی پیشەسازیە هیچێكی تر نیە و ئەسڵەن ئەو كانی خەڵوزە هیچ پەیوەندیەكی بە فیلمەكەوە نیە. 
هەڵەی دووەم: (26:55) 
نەشتەرگەری ئاوی سپی چاو. پاش ئەوەی بەخێوكەرەكەی روب توشی ئەوە دەبێت دەیبەنە لای پزیشكانی یەهودی و ئەوانیش لەرێگای دەرزیەوە ئاوە سپیەكەی چاوی لادەبەن!! بەڵام بۆ یەكەمین جار لە مێژودا ئەوەی ئاوی سپی لە چاودا لابردووە پزیشكی موسڵمان (عمار موصڵی) بووە ئەمەش بەشایەتی هەردوو رۆژهەڵاتناسان (مایرهوف و هیرشبورگ) كە دەڵێن:"عمار موسڵی لە پێشەنگان و پسپۆرانی پزیشكی چاوە، بەتایبەتی لە دەرهێنانی ئاوی سپی زیانبەخشی چاولە رێگای دەرزیەوە، تاوەكو هیچ جۆرە مەترسیەك لەسەر چاو دروست نەكات". ئەم زانایە لەساڵی (1010)ز وەفاتی كردووە، واتە بەپێی فیلمەكە بەر لەوەی (روب كول) لەدایك ببێت! ئەی بۆچی ئاماژەیەك بەو داهێنانە ناكەن كە بەرهەمی ئەو زانا گەورەیە!! بەڵام ئاماژە بەدرۆیەكی هەڵبەستراو دەكەن كە ئێستا دێینە سەر باسی ئەویش؟ 
هەڵەی سێیەم: (31:15) 
كاتێ‌ روب لەلای پزیشكە یەهودیەكانە، ئەوان دەیبەنە ژوری ئەرشیف و كاری خۆیان و لەوێ‌ نەخشەیەكی پیشان ئەدەن كە نەخشەكەی زانای گەورەی موسڵمان (ئیدریسی)یە، ئەم زانایە لەساڵی (1099)ز لەدایكبووە. فیلمەكە بەپێی روداوەكان باسی (1021-1050)ز دەكات، هەڵەیەكی یەكجار گەورەیە نەخشەیەك پیشان ئەدات كە هی زانا ئیدریسیە كە دوای چەندین ئینجا لەدایكبووە. 
هەڵەی چوارەم: (31:11) 
كاتێ‌ روب بە یەهودیەكە دەڵێ چۆن بگەمە لای ئیبن سینا، ئەویش ناونیشانی شێوازی رۆیشتنەكەی پێدەڵێت و ناوی (ئەمریكا) دێنێت!! لەكاتێكدا ئەمریكا لەناوی (ئەمریكۆس)ەوە هاتووە كەلەساڵی (1501)ز چووە ئەمریكا!! شتێكی یەكجار نامەنتقی. 
هەڵەی پێنجەم: (31:20) 
یەهودیەكە دەڵێ پاش ئەوەی گەیشتیتە ئەصفهان و لای ئیبن سینا دەكوژرێیت! روبیش دەڵێ: لەبەرچی؟ یەهودیش دەڵێ: چونكە خودایەكی تر دەپەرستی، مەسیحیەكانی ئەوێ‌ رۆیشتون و بەڵام ئێمەی یەهودی لەگەڵیاندا دەژین. 
ئەمەش شتێكی یەكجار نامەنتقی و قابیلی قبوڵ نیە چونكە بەدرێژایی مێژووی ئیسلامی بە حوكمە جیاوازەكانیەوە، بەوانەشی كە ئینحرافی بون و لادەریش بون جێگای هەموو ئاینزا جیاوازەكانی تێدا بۆتەوە. بەپێچەوانەشەوە ئەم سەردەمە كە دەسەڵاتی بوەیهیە تەنانەت شەڕی خاچیەكانیشیان راگرت و ناوچەكانیان پێدانەوە تا ئەو كاتەی سەلجوقیەكان هاتن، بۆیە ئەمە شتێكی یەكجار دوورە لەمێژوەوە كە مەسیحی لە جیهانی ئیسلامیدا جێگای نەبۆتەوە وەكو كابرای یەهودی دەڵێت. چونكە ئەوەی هەیە لە مێژووی ئیسلامیدا لەدەورانی یەكەمی عەباسی كەبەسەردەمی زێرین دەناسرێ‌، زۆربەی وەرگێرەكانی خانەی حیكمەت لە مەسیحیەكان بون و زۆربەی پزیشكەكانیشیان بەهەمان شێوە مەسیحی بون و تەنانەت پزیشكەكانی خەلیفەكانیش زۆربەیان مەسیحی بون لەوانە:"یوحەننا كوری ماسویە، حونەین كوری ئیسحاق، و بنەماڵەی ال بختیشوع،...". 
هەڵەی شەشەم: (42:00)
وێنای سەلجوقی
ئایا سەلجوقیەكان وێران كەر بون؟ 
بێگومان چ نوسەر و چ دەرهێنەر وێنایەكی هەڵە و خوێندنەوەیەكی سەقەتیان بۆ مێژووی دەوڵەتی سەلجوقی هەیە، چونكە سەلجوقیەكان لەبەر وێرانكاری و كاولكاری و بێ سەروبەریەك كە بوەیهیەكان لە بەغدا وەگەریان خستبوو هاتن بۆ گرتنەوەی خیلافەت و گەرانەوەی شان و شكۆی خەلیفە. سەلجوقیەكان سەردەمەكەیان بەسەردەمی (بیمارستانەكان) ناودەبرێ چونكە گرنگیەكی یەكجار زۆریان بەكردنەوەی نەخۆشخانە داوە ئەی خێرە شاری ئەصفەهان دەروخێنن و كاولی دەكەن و ئاگر دەنێن بە بینای قوتابخانەكەی ئیبن سیناوە؟! شارێك پاش ئەوەی ئازاد دەكرێ‌ لەلایەن سەركردەی موسڵمان توغرول بەگەوە دەكرێتە پایتەختی دەوڵەتەكەی. 
ئایا سەلجوقیەكان تەنها تورك بون؟ 
بێگومان نەخێر سەلجوقیەكان دەنگێكی نارەزایی بون پاش رەگەزی تورك رەگەزی كورد زۆرینە بووە تێیاندا پاشانیش رەگەزە جۆراوجۆەكانی تری وەكو عەرەب و دەیلەمی و .... هەربۆیە ناكرێ‌ وا وێنایان بكرێ‌ ئەمە وێناكردنێكی ئەوروپیانەیە كە رەگەز پەرستی چۆتە ناخیانەوە هەربۆیە قەت ناتوانن وەكو ئەوەی هەبووە لەمێژووی ئیسلام بگەن. 
ئایا هاتنی سەلجوقیەكان بۆ گرتنی ئەسفەهان كەی بووە؟ 
هەڵەیەكی دی زەقی ئەم نوسەر و دەرهێنەرە ئەوەیە كە روداوە مێژوییەكانیان وەكو خۆیان نەگواستۆتەوە. گرتنی شاری ئەسفەهان ساڵی (1050)ز بووە، وەفاتی ئیبن سینا كە بەهۆی نەخۆشیەوە وەفاتی كردووە لە (1037)ز بووە، واتە روب كاتێ‌ ئیبن سینا مردووە 16ساڵ بووە ئەبێ چەند ساڵ خوێنبێتی!! هەربۆیە ماوەكەی درێژكردۆتەوە كە ئەمە لەگەڵ تەمەنی ئیبن سینادا ناگونجێ چونكە ئیبن سینا بەچەند ساڵێك پێش هاتنی سەلجوقیەكان بۆ ئەصفەهان وەفاتی كردووە و لەلایەن علا‌والدولە محمدی بوەیهیەوە بەرێزەوە بەخاك سپێردراوە لەهەمەدان. 
ئایا پەیوەندی لەنێوان سەلجوقی و رافیزەكانی ئەوێدا هەبووە؟ 
بوەیهیەكان بۆ خۆیان شیعە مەزهەب بون و یەكەمین بنەرەتی شیعە و سوننە ئەتوانین بڵێین لەوانەوە سەرچاوەی گرتووە، هەربۆیە ناكرێ‌ دەسەڵاتێكی شیعە مەزهەبی لەلایەن سەرپەرشتیارانی مەزهەبی خۆیانەوە پشتیان تێبكرێ‌ و پشتیوانی لەهێزێكی سوننی بكەن! شتێكی نامومكینە. بەڵام دەبینین لەتەواوی فیلمەكەدا باس لەجیاوازی مەهەبی ودەسەڵاتی ئاینی ناوچەكە دەكرێ‌.
هەڵەی حەوتەم: (52:59) دیمەنی سوجدە بردن 
ئەم دیمەنە زۆر دوبارە دەكرێتەوە چ بۆ میری بوەیهی (علا‌و الدولە) چ بۆمیری سەلجوقی (توغرول بەگ) لەكاتێكدا لە دینی ئیسلام بەهەموو فیرەق و مەزهەبەكانەوە سوجدە بردن بۆ غەیری خوا لە گوناهە گەورەكانە و كارێكی نەشیاوە، ئەمەش بۆ نەزانی نوسەر و دەرهێنەری فیلمەكە دەگەرێتەوە سەبارەت بە ئاینی ئیسلام. 
هەڵەی هەشتەم: (58:53)
نیشاندانی نەجمەی (داود) لەسەر گەرەكی یەهودیەكان. ئەمەش شتێكی هەڵەیە لەروی مێژویەوە چونكە ئەم نەجمەیە گوایە هی پێغەمبەر داود بووە بەڵام بۆ یەكەمجار وەكو رەمز بەكارهێنرا بێت بۆ یەهودی ساڵی (1010)ز بووە لەسەر كتێبی پیرۆز دانرا، پاشانیش لەسەردەمی (شارلزی چوارەم 1316-1378)ز ئەم هێمایە لەولاتدا بەكارهێنرا بۆ یەهودیەت. 
هەڵەی نۆیەم: چەند دیمەنێكی نەشیاوی ناتەبا لەگەڵ مێژوو و دابی موسڵمانان
1. (1:00:10)
كەریم كە قوتابیەكی موسڵمانی دەوڵەمەندە و لە قوتابخانەكەی ئیبن سینا دەخوێنێت، چوار كۆیلە هەڵیانگرتووە و دەیبەن بەرێگادا. بەڵێ كۆیلە ماوە لە مێژوی ئیسلامیدا بەڵام قەت سوكایەتی پێكردنی رەوا نەبووە و نەتوانراوە كاری بەو جۆرەی پێبكرێت بەهیچ شێوازێك. 
2. (1:03:05) بە ئاشكرا مەی دەخورێتەوە و شەراب دەگێردرێ و شوێنی گەعدە و رابواردن هەیە و لە كۆڵانەكاندا ئافرەتانی زیناكار راوەستاون. 
3. ئیبن سینا و كەسە موسڵمانەكان بەجۆرێك هەڵسوكەوت دەكەن كە دەڵێی هیچ جۆرە ئاینێكیان نیە و پابەند نین بە هیچ جۆرە نەهی و مونكەرێكەوە. 
4. لە دیمەنی (1:23:22) ئەو كچەی روب خۆشی دەوێ‌ لە حەوزی ماڵەوەدا كەوتووە و لێوەكانی مۆربون و سەرئاو كەوتووە، كەچی هەر كە روب هەڵیدەگرێ‌ زیندووە!!
هەڵەی دەیەم: چەند كارێكی ئیبن سینا دەبنە پاڵەوانی روب (كارەكتەری سەرەكی فیلمەكە كە هیچ پەیوەندیەكی نیە لەراستیدا بە ژیانی ئیبن سیناوە چونكە ئەم زانایە لەگەڵ قوتابیەكەی ئەبو عوبێدە كە یارمەتی دەری بووە لە نوسینی زۆرێك لە كتێبەكانیدا). 
1. چارەسەركردنی نەخۆشی تاعون
2. شیكاركردنی جەستەی مرۆڤ و كێشانی لەسەر لاپەرە. 
3. نەشتەرگەری كردنی پاشای وڵات و دەستەوەستان پیشاندانی ئیبن سینا لەبرامبەر زیرەكی ئەم لاوە 16ساڵەدا. 
لە كۆتایدا دەگەینە ئەوەی ئەم فیلمە تەواو بەسروشتێكی تەعەسوبانە نوسراوە، كە تیایدا شتە زۆر دەگمەن و كەم باوەكان زەق كراونەتەوە و لایەنی دینداری و دینپەروەری و میوان دۆستی و خۆشگوزەرانی موسڵمانانی نەخوێندۆتەوە و نیشانی نەداوە، بەڵام هەوڵی داوە تاریكستانی خۆیان لەسەدەكانی ناوەراستدا زۆر بەرتەسك بكاتەوە و ماوەكەشی زۆر كورت بكاتەوە. چونكە دەورانی ئیبن سینا هێشتا نیوەی سەدەكانی ناوەراستە و ئەوروپا تا چەندین سەدەی تریش هەر بەتاریكی مایەوە. 

سەرچاوەكان/ 
1. سمیرە الجبوری: الدولە السلجوقیە منذ قیامها. 
2. أحمد عیسی: تأریخ البیمارستانات فی الاسلام
3. ابن الاثير: الكامل، ج8
4. ویكیبیدیا
5. فیلمی "پزیشك" (2:35:06)

به‌روار: 09/08/2015
بینین: 1539