توێژینه‌وه‌
  گوزەرێک بەناو سەرکردەکانی ئەمریکادا
ماکوان کەریم
گوزەرێك بەناو سەرکردەکانی ئەمریکادا.. چین و چۆن بیر دەکەنەوە..!

لە ساڵی (١٩٧٧)ی ز، بزوتنەوەیەکی ئاینی کەچالاکی بەردەوامی هەیە، ناسراوە بە کەنیسەی تەلەڤزیۆن، لەو رێگایەوە بیروباوەڕی خۆیان دەخەنە هەموو ماڵێکی پرۆتستانت، ئەم رابوونە داوای هەموو ماڵێکی ئەمریکیە، ئەو هۆزە ئاینیە ئوصولیانەی کە هەن لە ئەمریکادا بریتین لە:..
- (Baptist) ناسراوان بە هۆزی مەعمەدانی.
- (Methodist) ناسراون بە هۆزی مەنهەجی کە بەڕەوتی لە دایك بووە مەسیحەکان ناسراون (موەلدین).
- (Born Again CHRISTIANS) ناسراون بە هۆزی مەسیحی زایۆنی کە ئەم هۆزە زۆر پیرۆزی ئەدەن بە جولەکە، پێیان وایە گەلی هەڵبژێراوی خواوەندن.
کەسێك لەم بیروباوەرە ترسناکە گەیشتە دەسەڵاتی سەرۆك کۆماری بۆ یەکەم جار لە ساڵی(١٩٧٦)ی ز، بەناوی “جیمی کارتەر” کە سەرۆك کۆمارێکی زۆر دیندارو پابەند بوو بە پرۆتستانتی، لەساڵی (١٩٧٩)ی ز، بە راشکاوانە رایگەیاند کە پەیوەندی نێوان ئیسرائیل و ئەمریکا پەیوەندییەکی ئاینە و لەسەر بنەمای بیروباوەڕ دامەزراوە، ئەمە دەقی وتەکەیەتی کە رۆژنامەی ئەهرامی میسری تەرجومەی کردوە” إن علاقة أمريكا بإسرائيل أكثر من علاقة خاصة، لقد كانت ولا تزال علاقة فريدة، وهي علاقة لا يمكن تفويضها؛ لأنها متأصلة في وجدان وأخلاق وديانة ومعتقدات الشعب الأمريكي”.
کە پێوایە پەیوەندی ئەمریکاو ئیسرائیل زۆر لە تایبەت تایبەت ترە، پەیوەندیەکی ناوازەو بێ پسانە، ئەم پەیوەندیە هیچ کاتێک هەڵناپەسێنرێت، بەردەوام لە ناخو هەستو رەوشتی ئاین و بیروباوەری خەڵکی ئەمریکادایە.
پاشان رووداوێکی گەورە روویدا لە شانۆی سیاسی ئەمریکادا، سەرۆکێکی نوێی ئەو وڵاتە خۆی هەڵبژارد، بۆ سەرۆك کۆماری بە ناوی “رۆناڵد ریگن” لە ساڵی (١٩٨١)ی ز، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی لەپێش هەڵبژاردنی وتی: ئەجیندای کاری من لەم وڵاتەدا پیادەکردنی ستراتیژی و ئەدەبیاتی راسترەوی مەسیحی توندڕەوە، لەدوای ئەم قسەیە لە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا کەسێك بەناوی” جیری فالویل” کە سەرۆکی کڵێسەکانی چەند ویلایەتێک بوو، تەنها بۆ ئەو وتەیەی پێش هەڵبژاردنەکان کردی لە کاتی هەڵبژادنەکاندا دەنگی سێ ملیۆن کەسی بۆ کۆکردەوە، رووداوی هەڵبژاردنەکە ساڵی(١٩٨٠)ی ز بوو، هەروەها رۆناڵد ریگان سەردانی رێکخراوێکی جولەکەی کرد لە واشنتۆن ئەوسەردانەشی هەر لە کاتی پرۆسەی هەڵبژاردنەکەیدا بوو، بە ئاشکرا لە وتارێکیدا لەو جێگایەدا وتی: بەڕاستی ئیسرائیل تەنها ئومەتێک نیەو بەس، بەڵکو رەمزە بۆ ئێمەی ئەمریکی، بە ئاشکرا بەرگری لە مافەکانی ئیسرائیل دەکەین، چونکە ئەو بەرگریە سەرچاوەکەی لە ئاین و خووڕەووشتمانەوە سەرچاوەیگرتوە.
پاش بردنەوەی ریگان لە هەڵبژاردنەکاندا! بەڵکو جاری دووەمیش سەرکەوتەوە لەساڵی (١٩٨١-١٩٨٩)ی ز، ئەو چەند ساڵەی حوکمرانی ریگان وەك نوسەری بەناوبانگی ئەمریکی”جیمس ملیز” دەڵێت: هەموو سیاسەتی ریگان لە سەربەنەمای کتێبی پیرۆز بوو واتا تەورات، بەتایبەت لەسەر سفری حزقیال، کە لەوێدا بە روونی دەڵێت پەروەردگار منداڵەکانی خۆی دەگەڕێنێتەوە بۆ خاك گەڕاوەی خۆیان، ریگان زۆر باسی جەنگی “هارمجدۆن”ی دەکرد، کە واتاکەی ئەو جەنگە یەکلا کەرەوەیە کە سەربازەکانی عیسای کوڕی مەریەم بە دەستی دەهێنن دژی دووژمنەکانیان سەردەکەون، هەرمەجدۆنیش شاخێکە کە ئەو شەڕە تێیدا روو ئەدا ئەویش لە تەوارتدا باس کراوە، ریگان دەڵێت: ئێمە ئەو رەوەندەین کە ئەو شەڕە لە زەمەنماندا روو ئەدات.
پاشان جۆرج بۆشی باوك لەسەر ئەو رێبازە رۆشتەوە، بەڵکو باشترین خزمەتی پێشکەش بە کیانی زایۆنستی کردو، بەتایبەتیش مەسیحی توندڕەو، ئەویش لە رێگای ئاراستەی سەربازی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ بۆ ئەوە خەونی هارمجدۆن بەم نزیکانە رووبدات، ئەمەیش بۆ جوڵاندی سۆزی هەموو مەسیحیەکان بوو بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی جولەکە.
لە سەردەمی کلینتۆن بە هۆکاری ئەوەی تەنها داوای دوو دەوڵەتی کرد لە سەرخاکی فەڵەستین، ئەوە بوو ئەو کێشە ئەخلاقیە بۆ زیندوو کردەوە تەنها کە وتی دەبێت کێشەی فەڵەستینی و ئیسرائیل لەسەر ئەو خاکە چارەسەر بکرێت، ئەمە بووە هۆکاری ئەوەی کە (١٩٩٣-٢٠٠١)ی ز، هێواشیەك بەخۆیەوە ببینێت گەورەترین کێشە لە رووی ئیدارەی ئەمریکییەوە رووبەروی کلینتۆن دەکرایەوە، تا لە کۆتایدا چوو لەناو کڵێسادا داوای لێبوردنی کرد لە ئیسرائیل و لە گەلی ئەمریکی و ئینجا لە خێزانەکەی کە ئەم رۆحی پیس تێکەڵ بووە بە گیانی..!
لەدوای کلینتۆن جۆرج بۆشی کوڕ هاتە سەر حوکومرانی کە بە توندڕەوترین سەرکردە هەژمارد دەکرێت، لە مەسیحییە توندڕەوەکان بوو، خۆیشی نەیدەشاردەوە کە کەسێکی ئوسوڵی توندڕەوی مەسیحی بوو، بە ئاشکرا رایگەیاند کە گەلی جولەکە گەلێکی تاك و هەڵبژێراون لە خواوەندەوە، ئەم پێچەوانەی وتەکەی کلینتۆن وتی زفەی رۆژئاوا و غەزە بەشێكن لە دەوڵەتی جولەکەو بە هیچ شێوەیەك جیا نابێتەوە لەو وڵاتە، ئەم قسەیەشی هەروا بە سادەی نەکرد بەڵکو چەند دێرێکی لە کتێبی پیرۆز خوێندەوە، پاشان بێ دوو دڵی هەر لەو پەیامەیدا رایگەیاند بە ئاشکرا کە ئەو جەنگی خاچپەرستی دەکات دژی موسڵمانان، دوای ئەوەی کە زانی زۆر لەسەری کەوت وتی لە دەمم دەرچووە دوای لێبوردنی لە خەڵكی موسڵمان کرد، کە گوایە نایەوێت هەست و سۆزی خەڵکی تر تێك بچێت!!
لەگەڵ ئەوەی باراك ئۆباما لە دیموکراتی لیبراڵەکانە بەڵام ئەمیش ناتوانیت لە ریگای ئەوان لابدات، لە کاتێکدا کە بنەچەو بنەڕەتی لە خانەوادەیەکی موسڵمانە، بەڵام بە ئاشکرا پڕۆتستانتی خۆی راگەیاند و، وتیشی بڕوای تەواوی هەیە بە هەموو بنەماکانی پڕۆتستانتی، هەرگیز دژی ئەو باوەڕە کارناکات، خۆشی دەوێت و هەوڵی سەرکەوتنی ئەدات.. ئەمە لە کاتی هەڵبژاردنی یەکەمیدا بوو!!
لە راستیدا هەموو کارەکانیان وەك رۆژی درەخشان دیارن، چونکە دینداری و ئاین لەو وڵاتەدا بنەمای سەرەکی جوڵێنەری مرۆڤەکانە لە ئەمریکادا، بەڵکو زۆر لەوە زیاترە کە من ئێستا لە باسێکی ئاوادا بۆ خوێنەرم کورت کردۆتەوە، زۆر جار بە ئاشکرا سەرکردەکانی ئەمریکا بە فەخرەوە باسی ئاینەکایان دەکەن هەوڵی بۆ ئەدەن ناترسن لە باسکردنی و پابەند بوونیان بە ئاینەکەیانەوە، چونکە دەزانن ئاین کاریگەریی هەیە بەسەر گەلەکەیانەوە.
 تۆ بڵێیت رۆژێك بێت لە وڵاتی ئێمەشدا سەرکردەکان شانازی بە ئاینەکەیانەوە بکەن، کە دەست دەکەن بە قسە کردن چەند ئایەتێک لە قورئانی پیرۆز بخوێننەوە، باسی بنەماکانی ئیسلام بکەن و بڵێن ئێمە پابەندین بە ئیسلامەوە، باس لە تەنبوئاتی قورئان و فەرمودەکانی پێغەمبەر بکەن، بەرگری بکەن لە بیرو باوەڕێکی نەگۆڕاو دەستکاری نەکراو کە لەلای خواوە هاتووە بۆ مرۆڤایەتی؟
یان وا خەریکە سەرکردە ئیسلامیەکانیش تەنازول لە بیروباوەڕیان دەکەن بۆ رازیکردنی دڵی دوژمنیان دەڵێن ئیسلام و دیموکراسی موتوربە دەکەین، یان دیموکراسی و لێبراڵی دەکەنە ئالیەتی کارکردن، ئیسلامیش کە ئاینەکەیانە روویان نایەت باسی بکەن.
ئەوەی باسم کرد لە وڵاتی ئەمریکا روویداوە، نەك وڵاتی موسڵمان.

سەرچاوە..
١- أثر الدين على رؤساء أمريكا.. د. راغب السرجانی
٢- هل للدين أثر على علاقة اليهود بأمريكا.. د. راغب السرجانی
٣- الامریکیون و التجربة الدیمقراطیة.. دانیل. جی بورستین
٤- Verdens Hstorie.. En Spektakulær GJENNOM Historien
به‌روار: 02/07/2019
بینین: 859
په‌ڕه‌یله‌ 13
ژماره‌ی بابه‌ت