ته‌فسیری قورئان
  ٦٥: سورة الطلاق

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
به‌ناوی خوای به‌خشنده‌ی میهره‌بان
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحْصُوا الْعِدَّةَ وَاتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لَا تُخْرِجُوهُنَّ مِن بُيُوتِهِنَّ وَلَا يَخْرُجْنَ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لَا تَدْرِي لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذَلِكَ أَمْرًا ﴿1﴾
ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله‌ علیه‌ وسلم (به‌ ئوممه‌تت ڕابگه‌یه‌نه‌) ئه‌گه‌ر ژنانتان ته‌ڵاق دا له‌ کاتی دیاری کراویاندا ته‌ڵاقیان بده‌ن (که‌ بریتیه‌ له‌و کاته‌ی که‌ ئافره‌ت له‌ عاده‌تی مانگانه‌ی پاك بۆته‌وه‌)، حسابی ئه‌و کاته‌ش به‌ وردی ڕابگرن، (ئه‌گه‌ر له‌و کاته‌ دیاری کراوانه‌دا یه‌کجار ته‌ڵاقتان دان، ئه‌وه‌ با ئه‌و ئافره‌ته‌ له‌ ماڵه‌که‌ی خۆیدا بمێنێته‌وه‌و) ده‌ریان ده‌ریان مه‌که‌ن له‌ ماڵه‌کانی خۆیاندا، )ئافره‌ته‌کانیش با به‌بێ ڕه‌زامه‌ندیی مێرده‌کانیان) له‌ ماڵ ده‌رنه‌چن مه‌گه‌ر کارێکی ناشرین و ناره‌وای ئه‌نجام دابێت، (ئه‌و کات به‌ له‌ ماڵ نه‌مێنن و بچن بۆ ماڵی مه‌حره‌مێکیان)، ئا ئه‌وه‌یه‌ سنوری خوا (له‌ باره‌ی ته‌ڵاقه‌وه‌) ئه‌وه‌ی له‌ سنوری خوا بترازێت ئه‌وه‌ سته‌م له‌خۆی ده‌کات، (ئه‌ی ئیماندار) تۆ نازانی له‌وانه‌یه‌ دوای ئه‌و (تێکچوون و ساردیه‌) خوای گه‌وره‌ بارودۆخێك پێش بێنێت که‌ ئاشت ببنه‌وه‌و ڕێك بکه‌ونه‌وه‌).
فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِّنكُمْ وَأَقِيمُوا الشَّهَادَةَ لِلَّهِ ذَلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَن كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا ﴿2﴾
کاتێك ماوه‌ی دیاریکراویان به‌سه‌ر برد (دوای یه‌ك یان دوو ته‌ڵاقه‌)، بیان هێڵنه‌وه‌ لای خۆتان هاوڕی له‌گه‌ڵ ڕه‌فتارو هه‌ڵسو که‌وتی چاکدا، یاخود وازیان لێ بێنن و لێیان جیا ببنه‌وه‌ (له‌ سێیه‌م جاردا) به‌ شێوه‌یه‌کی جوان که‌ مافیان پارێزراو بێت، له‌ کاتی جیابوونه‌وه‌ی یه‌کجارییدا با دوو شایه‌تی دادپه‌روه‌رو خواناس له‌ نێواندا هه‌بێت، وه‌ ئاماده‌ی شایه‌تی ببن و بیپارێزن بۆ خواو له‌به‌ر خوا، به‌م شێوه‌یه‌ ئامۆژگاری ئه‌و که‌سه‌ ده‌کرێت که‌ باوه‌ڕی به‌ خواو ڕۆژی دوایی هه‌یه‌، جا ئه‌وه‌ی له‌ خوا بترسێت و پارێزکار بێت خوا ده‌رووی لێ ده‌کاته‌وه‌.
وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا ﴿3﴾
وه‌ له‌ شوێنێکه‌وه‌ ڕزق و ڕۆزی پێ ده‌به‌خشێت که‌ حسابی بۆ نه‌کردبێت و به‌ خه‌یاڵییدا نه‌هاتبێت، جا ئه‌وه‌ی پشت به‌ خوا ببه‌ستێت، ئه‌و زاته‌ی به‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ی یاریده‌ده‌ری بێت، چونکه‌ به‌ڕاستی خوا ئه‌وه‌ی بڕیاری له‌ سه‌ری هه‌بێت به‌ ئه‌نجامی ده‌دات، وه‌ بۆ هه‌رشتێك کاتی دیاریکراوی بڕیارداوه‌.
وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا ﴿4﴾
ئه‌و ئافره‌تانه‌ی که‌ نائومێد بوون له‌ عاده‌تی مانگانه‌ له‌ هاوسه‌ره‌کانتان، ئه‌گه‌ر که‌وتنه‌ گومانه‌وه‌ که‌ ئاخۆ عاده‌تی مانگانه‌یان مابێت یان نا، ئه‌وه‌ سێ مانگ چاوه‌ڕی بکه‌ن، هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ش که‌ به‌هۆی که‌م ته‌مه‌نیه‌وه‌ هێشتا نه‌که‌وتونه‌ته‌ عاده‌وه‌، ئه‌وانیش سێ مانگ چاوه‌ڕێ بکه‌ن، ئه‌و ئافره‌تانه‌ش که‌ سکیان هه‌یه‌ ماوه‌که‌یان ئه‌وه‌نده‌یه‌ تا سکه‌که‌یان داده‌نێن، جا ئه‌وه‌ی له‌ خوا بترسێت و پارێزکار بێت، خوا کاری بۆ ئاسان ده‌کات.
ذَلِكَ أَمْرُ اللَّهِ أَنزَلَهُ إِلَيْكُمْ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا ﴿5﴾
ئه‌مه‌ فه‌رمان و سنوری خوایه‌ که‌ ناردویه‌تی بۆتان جا ئه‌وه‌ی له‌ خوا ترس و پارێزکار بێت، خوا گوناهه‌کانی ده‌سڕێته‌وه‌و چاوپۆشی لێ ده‌کات و پاداشتی زۆرو بێ سنوری پێده‌به‌خشێت.
أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى ﴿6﴾
ئه‌و ئافره‌تانه‌ی که‌ ته‌ڵاقێك یان دوانیان ماوه‌، به‌ گوێره‌ی تواناتان جێگه‌و ڕێگه‌یان بۆ دابین بکه‌ن لای خۆتان، نه‌که‌ن ئازاریان بده‌ن و ته‌نگاویان بکه‌ن و زۆریان بۆ بهێنن، خۆ ئه‌گه‌ر سکیان هه‌بوو، (ئه‌گه‌ر سێ ته‌ڵاقه‌ش درا بوون) هه‌ر به‌خێویان بکه‌ن و مه‌سره‌فیان بکێشن، خۆ ئه‌گه‌ر هاتوو مناڵه‌که‌یان به‌ شیر گۆشکردو به‌خێویان کرد ئه‌وه‌ حه‌قی خۆیان بده‌نێ، (ده‌کرێت) به‌شیوه‌یه‌کی جوان و چاك و ڕاوێژ له‌ ناو یه‌کدا بکه‌ن (بۆ به‌خێو کردنی مناڵه‌که‌) خۆ ئه‌گه‌ر پێکنه‌هاتن، ئه‌وه‌ ده‌کرێت ئافره‌تێکی تر مناڵه‌که‌ی بۆ به‌خێو بکات و شیری بدات.
لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا ﴿7﴾
جا ئه‌وه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده‌ با به‌گوێره‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌که‌ی به‌خشنده‌ بێت، ئه‌وه‌یش که‌ ده‌سته‌و هه‌ژاره‌، با له‌وه‌ ببه‌خشێت که‌ خوا پێی به‌خشیوه‌، چونکه‌ خوا به‌ گوێره‌ی (دارایی) هه‌رکه‌سێك داوای به‌خشین ده‌کا، (دڵنیا بن که‌) خوا دوای ته‌نگانه‌ هه‌رزانیی دێنێت، دوای ناخۆشی خۆشی دێنێت.
وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ فَحَاسَبْنَاهَا حِسَابًا شَدِيدًا وَعَذَّبْنَاهَا عَذَابًا نُّكْرًا ﴿8﴾
(له‌ سه‌ده‌کانی پێشودا) چه‌نده‌ها شارو شارۆچکه‌ یاخیبوون له‌ فه‌رمانی په‌روه‌ردگاریان و فرستاده‌کانی، ئێمه‌ زۆر به‌ توندی حسابمان بۆ کردن و سزایه‌کی توندو پڕ ئێش و ئازارمان بۆ پێش هێنان.
فَذَاقَتْ وَبَالَ أَمْرِهَا وَكَانَ عَاقِبَةُ أَمْرِهَا خُسْرًا ﴿9﴾
ئیتر گیرۆده‌ی به‌ڵای خۆیان بوون  و ئه‌و سزایه‌یان چه‌شت که‌ خۆیان ده‌ست پێشکه‌رییان بۆ کردبوو، وه‌ سه‌رئه‌نجامی ئه‌و شوێنانه‌ هه‌ر زه‌ره‌رمه‌ندیی و خه‌ساره‌تمه‌ندیی بوو.
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُوْلِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا ﴿10﴾
له‌ قیامه‌تیشدا خوا سزای به‌ئێشی (له‌ ناو دۆزه‌خدا) بۆ ئاماده‌کردوون، ده‌ی که‌واته‌ ئه‌ی ژیرو هۆشمه‌نده‌کان، ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه‌ له‌ خوا بترسن و پارێزکار بن، وه‌ دڵنیابن خوا، قورئانی بۆ ئێوه‌ دابه‌زاندووه‌…
رَّسُولًا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا ﴿11﴾
(هاوڕی له‌گه‌ڵ) فرستاده‌یه‌کدا که‌ ئایه‌ته‌ ڕوونه‌کانی خواتان به‌سه‌ردا ده‌خوێنێته‌وه‌، تا ئه‌وانه‌ی که‌ باوه‌ڕیان هێناوه‌و کرده‌وه‌ی چاك ئه‌نجام ده‌ده‌ن لا تاریکی ده‌ریان بێنێت و ڕزگاریان بکات و بیانخاته‌ ناو نوورو ڕووناکیه‌که‌وه‌، جا ئه‌وه‌ی باوه‌ڕ بێنێت به‌خواو کرده‌وه‌ی چاك ئه‌نجام بدات ده‌یخاته‌ باخه‌کانی به‌هه‌شته‌وه‌ که‌ جۆگه‌و ڕوبار به‌ژێر دره‌خت و به‌ به‌رده‌م کۆشکه‌کانیدا ده‌ڕوات، وه‌ له‌وێ ژیانی هه‌میشه‌یی و هه‌تاهه‌تایی ده‌به‌نه‌ سه‌ر، بێگومان خوا ڕزق و ڕۆزیی چاك و پاك و فره‌و فراوانیان پێده‌به‌خشێت.
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا ﴿12﴾
خوا ئه‌و زاته‌یه‌ که‌ حه‌وت چین ئاسمانی دروستکردووه‌و زه‌ویشی دروست کردووه‌ به‌ وێنه‌ی ئه‌وان، ئه‌م قورئانه‌، ئه‌م فه‌رمانانه‌ به‌ نێوان ئه‌و هه‌موو ئاسمانانه‌دا دێته‌ خواره‌وه‌، تا چاك بزانن که‌ خوا ده‌سه‌ڵاتی به‌ سه‌ر هه‌موو شتێکدا هه‌یه‌، بێگومان زانستی و زانیاری خوا هه‌موو شتێکی گرتۆته‌وه‌.
 
   زیاتر ...