نوسه‌ران
  هۆکاری دابڕانی کەرکوک و نەگەڕانەوەی بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستان
جوان زیدبەگی

لە دوای کودەتاکەی ساڵی ۱۹٦٨ کاتیک بەعس دەسەڵاتی وەرگرت تا ساڵی۲۰۰۳ رژیمی بەعس بۆ ماوەی ۳٥ساڵ دەوڵەتی خستە خزمەت عەرەبەوە ،ئیدی سەرکوت کردن و دەرکردنی کورد لە خاکەکەی و بە عەرەبکردنی کوردستان بەتایبەتیش کەرکوک و ناوچە دابرێنراوەکانی وەک(قەزای سنجارو تەلەعفەرو تکلیف و شێخان و مەخموور و کەرکوکو حەویجەو دووبزو کفری و دووزخورماتو و خانەقین و مەندەلی و قەزانییە و بەدرە).هۆیەک بوون بۆ باڵادەستی ناسیۆنالیستی عەرەب ،کە بەهۆیەوە لە ناوبردنی کوردو پێکهاتەکانی دیکەی عێراقیان بە میکانیزمێکی گرنگ دانا لە خزمەت ناسیۆنالیستی عەرەب .

رژێمی بەعس کەرکوکی بە جۆرێک بە عەرەب کردو شێواندی ئیستا ناسیۆنالیستانی عەرەب کار لەسەر ئەم میراتە دەکەن . پرسی کەرکوک و ئەو ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە لە تەوەرە هەرە گرنگەکانی دانوستانی نێوان رزگاریخوازانی کوردو حکومەتی ناوەندی بووە، بە پێی رێکەوتنامەی ۱۱ئازاری ۱۹۷۰ هەردوو لایەن رێکەوتن لەسەر ئەوەی ئۆتۆنۆمی کوردستان تەواوی ئەم ناوچانە بگرێتەوە کە زۆرینەی دانیشتوانی کوردن ،ئەمەش بەشێوەیەکی گشتی هەر چوار پارێزگای کەرکوک، سلێمانی، دهۆک،هەولێری دەگرتەوە،بەڵام رژێمی بەعس بە دەرکردنی کەرکوک و هەندێ ناوچەی تر لە چوارچێوەی سنوری ئۆتۆنۆمی رووداوەکانی بە ئاراستەیەکی تردا برد و کێشەکە بە هەڵواسراوی مایەوە.

لە دوای گۆرانکاریەکانی ۹ی نیسانی ۲۰۰۳لە عێراق دا ئەو ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە لە ژێر دەستی حکومەتی ناوەندیدا مانەوە و کەوتنەدەرەوەی سنوری حکومەتی هەرێمی کوردستان .

تەنانەت دوای ئەوەی حکومەتی کاتی عێراق بە سەرۆکایەتی ئەیاد عەلاوی کە لە حوزەیرانی ۲۰۰٤ دەست بەکار بوو کە یەکەم حکومەت بووە لە دوای دەرچوونی یاسای کاتی پیویست بووە هەڵسێت بە جێبەجێکردنی بەندی ٥٨ بۆ لابردنی کاریگەری وسرینەوەی شوێنەوارەکای رژێمی پێشوو،بەلام ئەم حکومەتە هەنگاوی ئەوتۆی نەهاوێشت.دوای ئەوەی حکومەتی ئیبراهیم جەعفەری هات ئەویش نەیتوانی بەندی ٥٨جێبەجێ بکات.

دوای ئەوەی بەندی ٥٨ گوازرایەوە بۆ ناو دەستووری هەمیشەیی بەم مەبەستەی لە ماوەیەکی دیاریکراو پراکتیزە بکرێت ولەبەندی ۱٤۰دا دەقنووس کرا،لەم بەندەدا وێرای جەختکردنەوە لەسەر جێبەجێ کردنی بەندی٥٨ بە هەموو بڕگەکانییەوە ئاماژە بەوەش کرابوو کە پێویستە هەرسێ قۆناغی (ئاسایی کردنەوە،ئامار، ریفراندۆم)جێبەجێ بکرێت بەلام بێ ئەنجام بوو.

لە بەندی ۲۲ی حکومەتی کارنامەی نوری مالیکیش دا جارێکی تر جەختکرایەوە لەسەر جێبەجێکردنی بەندی۱٤۰بە هەر سێ قۆناغەکەیەوە،حکومەت لە دوای دامەزراندنیدا هەڵدەستێت بە جێبەجێ کردنی هەنگاوی پێویست بۆ ئاسایی کردنەوە، وەک گەراندنەوەی قەزاو ناحییەکان بۆ سەر ئیدارەی کەرکووک کە لە بنەڕەت دا سەر بە کەرکووک بوونە،

بەلام حکومەتی عیراق بەسەرۆکایەتی نوری مالیکی وێرای ئەم هەموو بەندوو خاڵ و رێکەوتنامانە ی کە پەیوەست بوون بە چارەنووسی ئەم ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە یەکلایی بکرێتەوە تەنها چوار بڕیاڕی دەرکرد :۱. گەراندنەوەی کارمەندان لەم ناوچانەی ناکۆکیان لە سەرە کە دەرکراون لە پاش تەمووزی ۱۹٦٨ تا ۲۰۰۳ بۆسەر کارەکانی پیشوویان .۲. ناردنەوەی عەرەبە هاوردەکان بە دوو مەرج : یەکەم : بە ئارەزووی خۆیان بێت.دووەم : کەمکردنەوەی بڕی پارەی قەرەبووکردنەوەیان لە۲۰ ملیۆن بۆ۱۰ملیۆن .۳. گەراندنەوەی کوردە دەرکراوەکان بۆسەر جێگای خۆیان وقەرەبوو کردنەوەیان .٤. هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستە کشتووکاڵیەکان کە لە چوارچێوەی سیاسەتی بە عەرەب کردندا مۆرکراون.

شکستهێنانی هەرسێ حکومەتەکەی (ئەیاد عەلاوی،ئیبراهیم جەعفەری،نوری مالیکی)لە جێبەجێکردنی بەندی ٥٨ی دەستووری کاتی و بەندی ۱٤۰ی دەستووری هەمیشەیی بە بیانووی جۆراو جۆرەوە تاکو ئیستاش پرسی کەرکووک و ناوچە دابڕینراوەکان بە چارەسەرنەکراوی ماوەتەوە.

لە کاتیک دا خودی بەندی ٥٨ی دەستوری کاتی و بەندی ۱٤۰ ی دەستووری هەمیشەیی جەختیان لەسەر ئەوە کردبووەوە کە ئەگەر هاتوو عێراقیەکان نەیانتوانی پرسەکە چارەسەر بکەن ئەوا دەبێ پەنا بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان بەرن.

بەڵام نەتەوە یەکگرتووەکان تاکوو ئیستاش بە فەرمی هەڵویستی خۆیانیان دەرنەبڕیووە،چونکە عێراق کێشەی کەرکووک و ماددەی۱٤۰بە کیشەیەکی ناوخۆیی عێراق دادەنێن.

ئەوەی جێگای نیگەرانییە بەشی هەرە زۆری عەرەبەکان بە هەرسێ حکومەتەکەوە لەگەڵ ئاسایی کردنەوەی رەوشی ئەو ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە نەبوون و نین بە بیانوو و پاساوی جۆراو جۆرەوە دژایەتی بەندی۱٤۰ی دەستوور هەمیشەیی عێراق دەکەن بە هیچ شێوەیەکیش پابەندی بەڵێنەکانی خۆیان نەبوونە.

ئەگەر ئەمە لایەنیکی کیشەکە بێت، بەشێکی تری گرفتەکە دەگەرێتەوە بۆ هەڵوێستی دەڵەتانی هەرێمی و عەرەبی بەم مانایەی پرسی کەرکووک رەهەندی ناوخۆیی تێپەڕاندووە ڕەهەندێکی قووڵی نیودەوڵەتی و هەریمی وەرگرتووە، زۆربەی دەوڵەتانی عەرەبی بە دەوڵەتانی ئێران و تورکیاشەوە دژی گەرانەوەی کەرکوکن بۆ سەر هەرێمی کوردستان ،دەوڵەتانی عەرەبی مەسەلەی کەرکوکیان پەیوەست کردووە بە یەکێتی خاکی عێراقەوە ،وای بۆ دەچن لکاندنی کەکوک بە هەرێمی کوردستانەوە دەبێتە هۆی پارچە پارچە کردنی عێراق و لاوازکردنی سنووری نیشتیمانی عەرەب ، بەهەمان ئاراستەش تورکیا وای بۆ دەچێت کە ئەگەر کەرکووک و ناوچە دابڕێنراوەکانی تر بگەرێتەوە سەر هەرێمی کوردستان ئەوا سەنگ و قورسایی کورد لە ناوچەی ڕۆژهەلاتی ناوەراست بەهێزتر دەکات.

بێگومان هەموو ئەمانە ناکۆکن ڵەگەڵ ستراتیژیەتی کوورد لە جێگای ئەوەی پرسەکە چارەسەر بکرێت ئاڵۆزتری لێدێت و زیانێکی گەورەش بە بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی گەلی کوردستان دەگەیەنێت کەرکوک و ئەو ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە قوڵایی ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەی کورد پێک دەهێنن و رووبەری سەرجەمی ئەم دەڤەر و ناوچانە نزیکی نیوەی خاکی کوردستان پێک دەهێنن.

بۆیە پیویستە سەرکردایەتی سیاسی کورد بەردەوام بێت لەسەر ئەو ڕێگە چارە دیموکراسییەی کە لە دەستوردا هاتووە بۆ پڕاکتیزە کردنی بەندی ۱٤۰ ی دەستوری هەمیشەیی عێراق ،هاوکات لەگەڵ ئەمەدا پێویستە هەوڵەکانی خۆی لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە چڕترو کاریگەرتر بکات.

به‌روار: 10/08/2016
بینین: 2625
   زیاتر ...