 ئیسلام و زانست.بەشی۲
باسێکی مێژووی زانستی پزشکی لە جیهانی ئیسلامدا
ئیمامی شافعی ده‌فه‌رموێت: بەڕێزترین زانست له‌دوای زانستی شه‌رعی زانستی پزیشکیە ، تابلۆی شارستانیه‌تی ئیسلامی و زانستی پزیشکی تەماشا بکەین و لێی ووردبینەوە دەبینین ئێستاش هەموو جیهان چاو لە ئیسلام دەکەن.. بۆیه لە ئیسلامدا ئەم زانستە گرنگە ، چونکە ئه‌توانی خه‌ڵكی پێ رزگار بکەیت لە نەخۆشی و چارەسەر بکرێت وا ئه‌كات كه خه‌ڵك به‌ره‌و ساغ بوونه‌وه به‌رێت ..
- یه‌كه‌م خه‌سته‌خانه كه له هه‌موو جیهاندا دروستكراوه له ساڵی حه‌فتای هیجریدا دروستكراوه له‌سه‌رده‌می وه‌لیدی كوڕی "عەبدولمەلیك" دا"ئه‌و كه‌سه‌ی كه دروستی كرد ناوی "مه‌قریزی" بوو ،ئه‌م خه‌سته‌خانه‌یه كه دروستكرا شوێنی تایبەتمەندێتی تێدا بوو .. واتا - به‌شی چاو جیا بوو به‌شی هەناو جیا بوو به‌شی منداڵ بوون جیا بوو به‌شی نەشتەرگەری جیا بوو، به‌شی شكاوی جیا بوو ،له‌دوای ئه‌م خه‌سته‌خانه‌یه كه ڕۆژئاوا خه‌سته‌خانه دروست ده‌كات به حه‌وتسه‌د ساڵ دوای ئه‌م خه‌سته‌خانه‌یه ئیسلامیە ..
- نەخۆشخانە لە ئەورپا دروست ده‌كرێت له فه‌ڕه‌نسادا ئه‌ویش خه‌سته‌خانه‌یه‌كی زۆر سەرەتایی كه ڕه‌چاوی پاك وخاوێنی نه‌كردووه ،ئه‌و كه‌سه‌ی كه منداڵی ده‌بوو، له‌گه‌ڵ ئه‌وكه‌سه‌دا داده‌نرا كه توشی نه‌خۆشی سیلو سه‌ڕه‌تان بووه یان كه بریندار بووه له شه‌ڕدا،واته نێوانی ئێمه وڕۆژئاوا حه‌وت سه‌د ساڵ جیاوازیمان هەبووە..
بێجگه له‌وه له‌ناو ئه‌هلی ئیسلامدا خه‌سته‌خانه‌ی گه‌ڕۆك هه‌بووه ئه‌م خه‌سته‌خانه‌یه به گالیسكه‌ی تایبه‌تی وه هه‌روه‌ها به حوشتر جاری وا هه‌بووه چل حوشتر به‌دوای یه‌كتردا ڕۆیشتون یان ئه‌سپ وعه‌ره‌بانه‌ی زۆر به‌دوای یه‌كدا ڕۆیشتون و له ستافی دكتۆر وه له ستافی ده‌رمان ڕۆیشتوون به‌ناو دێهات وشاره‌كاندا بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی بپارێزن له‌و نه‌خۆشییه موزمینانه‌ی كه هه‌یه، ئه‌وه شارستانیه‌تی ئیسلامی بوو،ئه‌مه ئه‌و شارستانیه‌تیه یه کە شانازی پێوە دەکەین.
یه‌كێكی تر له‌و تابلۆناوازانە له‌ناو ئاینی پیرۆزی ئیسلامداو له جیهانی ئیسلامیداو زانایان دروستیان كردووه خه‌سته‌خانه‌ی فێرکارییە ،ئه‌وه تابلۆی شارستانیه‌تی ئیسلامییه یه‌كه‌م كه‌س كه دایمه‌زراندووه "ئه‌بو به‌كری ڕازی " بووه كه له به‌غدادا دایمه‌زراندووه ، ئه‌بو به‌كری ڕازی موعجیزه‌یه له‌هه‌موو دنیادا،موعجیزه‌یه به‌وه‌ی كه تا ئێستا هیچ كه‌سێك نه‌بووه له‌سه‌ر ئه‌م زه‌وییه هاوشێوه‌ی ئه‌بو به‌كری ڕازی دروست ببێته‌وه ، بێگومان خۆی سه‌رپه‌رشتی كردووه ،ئه‌م پیاوه سێ سه‌د دكتۆری له‌ژێر ده‌ستدا بووه ، خۆی سه‌رپه‌رشتی نەخۆشخانەکانی کردوە ،له‌و جێگایه قوتابی په‌روه‌رده كردووه،ئه‌بو به‌كری ڕازی كتێبی نوسیوه له‌سه‌ر زانستی پزیشکی،نه‌هاتووه له خه‌سته‌خانه‌كه‌دا بڵێ وه‌رن ڕوقیه‌ی شه‌رعیتان بۆ ئه‌كه‌م ده‌ست ئه‌خه‌مه ده‌متانه‌و ئه‌تان ڕشێنمه‌وه من شێت چاك ئه‌كه‌مه‌وه و ئایدز چاك ئه‌كه‌مه‌وه ، بزانن ئه‌بو به‌كری ڕازی چی كردووه ؟..
ئه‌بو به‌كری ڕازی ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت ئه‌م زانا به‌ڕێزه له‌ناو خه‌سته‌خانه‌ی فێرکاریدا سێ سه‌د هه‌زار كتێبی تێدا بووه وه بێجگه له‌وه كتێبخانه‌ی "ئه‌حمه‌دی كوڕی گولون" له قاهیره سه‌د هه‌زار كتێبی تێدا بووه كتێبخانه‌كه‌ی نەخۆشخانەکەیە ،ئه‌و نه‌خۆشییانه‌ی ئه‌م پیاوه دۆزیویه‌ته‌وه تاكو پێنج سه‌ده هیچ كه‌سێك نه‌یتوانیووه هاوشانی ئه‌بو به‌كری ڕازی بڕوات خۆ ڕوقیه‌ی شه‌رعی نه‌كردووه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كردبێتشی شتێكی ئاساییه، به‌ڵام داهێنانی كردووه له ئیسلامدا ، یه‌كه‌م کاری كه كردوویه‌تی له‌خه‌سته‌خانه‌دا شوێنی تایبه‌تی كردۆته‌وه بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه یه‌كه‌م جار پشکنینیان بۆ دەکرێت واته دكتۆری موقیمی پێ ده‌وترێت واته دكتۆری گشتی پێده‌وترێت پشکنینی بۆ كردوون دوای ئه‌وه‌ی كه نه‌خۆشییه‌كی بۆ ده‌ستنیشان كراوه ناردویه‌تی بۆ جێگای تایبەتی دوای ئه‌وه ...
جلو بەرگه‌كانیان داكه‌ندوون و شۆردویانه بۆیان ئه‌گه‌ر به‌كه‌ڵك بهاتایه ئه‌یان دانه‌وه به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌كه‌ڵك نه‌هاتایه فڕێیان داوه ،جلو بەرگی تریان داونەتێ.
یاخود دوایی كه چۆته ده‌روە جلو بەرگەكانی خۆیان داوه‌ته‌وه ،وه له‌ناو خه‌سته‌خانه‌دا هه‌موو ده‌رمانێك به به‌لاش بووه ، هه‌تا ده‌وڵه‌مه‌نده ئیسلامییه‌كان وه‌قفیان كردووه ده‌رمان و گژوگیا و ئه‌عشابی خۆیان ڕواندوه بۆ ئه‌و خه‌سته‌خانانه بۆ ئه‌وه‌ی موسوڵمانانیان پێ چاره‌سه‌ر بكه‌ن ، له‌ناو خه‌سته‌خانه‌كاندا جۆره گژوگیایه‌كیان دروست كردووه كه به‌كه‌ڵكی ئه‌وه بێت بۆ ده‌رمانسازی ، ئه‌م پیاوه به‌ڕێزه یه‌كه‌م شت كه به‌كاری هێناوه دكتۆریش نییه له‌م سه‌رده‌مه ئه‌وه‌ی به‌كار نه‌هێنابێت، تەنها ده ساڵه كۆتایی به‌و جۆرە دەرمانەی ئه‌بو به‌كری ڕازی هاتووه ،ئه‌ویش بریتییه له دورینه‌وه‌ی عه‌مه‌لیات بەریخۆڵەی پشیله.. هه‌تاوه‌كو ده ساڵ له‌مه‌وپێشیش هه‌موو دكتۆرێك ئه‌و ریخۆڵەی پشیلەیەی به‌كارئه‌هێناوه بۆ دورینەوەی نەشتەرگەری ،هیچ كه‌سێك نییه له دكتۆر ئه‌وەی نه‌خوێندبێت كه ئه‌بو به‌كری ڕازی بۆ درێژایی هه‌زاروسه‌د ساڵ ئه‌مه‌ی دۆزیوەتەوە ئێستاش دكتۆر به‌كاری ئه‌هێنێته‌وه ئه‌مه شارستانیه‌تێكه جێگای شانازییه بۆ موسڵمانان .
- ئه‌م پیاوه به‌ڕێزه مه‌ڵحه‌می دروستكردووه بۆ یه‌كه‌م جار له‌هه‌موو جیهاندا كه ئێستا مه‌ڵحه‌م به‌كارئه‌هێنرێت له‌ڕێگای پێسته‌وه بچێته ناوه‌وه نه‌خۆشی پێ چار‌ه‌ر بكرێت ئه‌بو به‌كری ڕازی داهێنانی کردوە ،ئه‌مه یه‌كه‌م داهێنانە لە هەموو جیهاندا ، تۆ كه ئێستا مه‌ڵحه‌مێك ئه‌بینی چارەسەری پێ ئه‌كه‌ی ئه‌وه داهێنانی ئیسلامیه .
- یه‌كه‌م كه‌س ئه‌بو به‌كری ڕازی بووه تاقیكردۆته‌وه كه ئه‌بێت ده‌رمان دروست بكرێت له‌سه‌ر ئاژەڵ ..
ئەو داهێنانی تاقیگەی دەرمانسازی لەسەرئاژەڵ ئه‌وپه‌ڕی پێشكه‌وتنه كه ئێستا له ڕۆژئاوا و له ئه‌وروپادا نابێت ده‌رمان له‌سه‌ر هیچ كه‌سێك تاقی بكرێته‌وه! ..
ئه‌بو به‌كری ڕازی هه‌زاروسه‌د ساڵ له‌مه‌و پێش له‌سه‌ر لاشه‌ی مه‌یمون به‌كاری هێناوه، چونكه به‌و پێیەی كه لاشه‌و جنس مه‌یمون له مرۆڤه‌وه نزیكه ،ئێستا له‌سه‌ر مشك به‌كارده‌هێنرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی ناوسكی مشك له ناوسكی مرۆڤه‌وه نزیكه.
یەکەم نەشتەرگەری كه كراوه له هه‌موو جیهاندا كه‌ئاوی سپی چاوی ده‌رهێناوه ئه‌م زانا ئیسلامیەكردویه‌تی ..ئه‌م پیاوه ده‌ری هێناوه ،یه‌كه‌م كه‌س كه‌له جیهاندا دۆزیویه‌تیه‌وه كه( تا) نه‌خۆشی نییه واته یه‌كه‌م كه‌س كه ئه‌و وه‌ره‌قه‌یه‌ی ئه‌وه‌ی نوسیوه بۆ ماوه‌ی حه‌وت سه‌د ساڵ له‌هه‌موو ئه‌وروپادا دەستاو دەست پێكراوه له‌سه‌ر ئه‌و زانستەی كه دۆزیویه‌ته‌وه تاكو ئیسبات بوو ،ئه‌مه بۆ ئه‌وه‌ی ئێوه بزانن ئه‌مه شارستانیه‌تی ئیسلامیەو كه سه‌ربه‌رزی و شانازییه بۆ ئێمه .
خه‌سته‌خانه‌یه‌كی تر بۆ ماوه‌ی هه‌شتسه‌د ساڵ ئیشی كردووه خه‌سته‌خانه‌ی "نوری" بووە ئەم خه‌سته‌خانه‌ی نوریە به‌تایبه‌تی بەناوی نورالدین محمود دروستكراوه ، خه‌سته‌خانه‌ی مه‌نصوری له مه‌غریبه ،ئه‌م خه‌سته‌خانانه یه‌كێك بووه له خه‌سته‌خانه پێشكه‌ووتوه‌كانی عاله‌م مه‌نصوری موه‌حیدی دروستی كردووه ،خه‌لیفه مه‌نصور كه ئه‌م خه‌سته‌خانه‌یه‌ی دروستكردووه هەر هەینیەك كه خۆی ووتاری دابێت ههرچی وه‌زاره‌ته‌كه‌‌یه‌تی و وه‌زیره‌كانی له‌گه‌ل خۆیدا هه‌ڵگرتووه و چوون بۆ خه‌سته‌خانه‌كه له‌وێش سه‌ردانی نه‌خۆشه‌كانی كردووه بۆئه‌وه‌ی حاڵه‌تی نه‌فسی نه‌خۆشه‌كان باش بێت ئه ئه‌وه‌یه پێشكه‌وتنی ئاینی ئیسلام ،ئه ئه‌وه‌یه شارستانیه‌تی ئیسلام .
شاری به‌غداد كه ئێستا پایته‌ختی وڵاتی عێراقە له‌و جێگایه‌دا حه‌وت سه‌د ساڵ پێی وتراوه شاری پزیشکان..
تابلۆیەکی تر لەم ژیارە
كه‌سێكی تر كه هه‌موو مێژووی مرۆڤایەتی گۆڕیوه كه هه‌موو ئه‌وروپا و ڕۆژئاوا مه‌منونی ده‌ستی ئه‌ون ئه‌ویش به‌ناوی " ئه‌بو قاسمی زه‌هراوی" بۆ ماوه‌ی پێنج سه‌ده له هه‌موو جیهاندا جه‌ڕاح بووه هه‌موو كه‌س شوێنكه‌وته‌ی ئیشی ئه‌م پیاوه بووه ، دوو سه‌د ئاله‌تی نەشتەرگەری دروست كردووه كه تا ئێستاش به‌كارده‌هێنرێته‌وه له جیهاندا ، زۆری ئەم کەره‌سەو ئاله‌تانه ئێستاش به‌كارده‌هێنرێنه‌وه له به‌ریتانیاو فه‌ره‌نسا و ئیسپانیا كه هه‌موویان دزیوه، چونكه ڕۆژئاوا به سروشتی خۆیان دزن ..
بۆ نموونه ئێمه مۆزەخانەمان نییه خۆی لە ڕاستیدا ئێمه جێگای خۆیەتی مۆزەخانە بكه‌ینه‌وه بۆ ئه‌و هه‌موو خه‌ڵكه ڕاستگۆ و دەست پاکو سەربەزیانەمان کە هەموو جیهانیان پرکرد لە نور،مۆزەخانەیەك نیە كه ئێمه ئیمامی شافیعی تیا بناسێنین یان ئیمامی بوخاری یان سلاحە دینی ئەیوبی تیادا بناسێنین هه‌تا واشیان لێ كردووه ناشرینیان كردووه له‌به‌ر چاوی خه‌ڵكدا،هاوڕێیەکمان له‌ئه‌مریكا بۆی گێڕامه‌وه منیش ئه‌وه‌م بۆ باس كرد له‌سه‌ر ئه‌و قسه‌یه‌وه هات وتم كاكه چومه‌هۆڵه‌ندا له هۆڵه‌ندایا پیشانگای دزم بینیوه ناوی "ڤایكین"ی پێ ده‌وترێت چه‌ته‌كانی ده‌ریا مۆزەخانەیان بۆ چه‌ته‌كانیان دروست کردوە،له ئه‌مریكا مۆزەخانە بۆ دز ئه‌كه‌نه‌وه له نه‌رویجدا شانازی به دزی وچه‌ته‌یی خۆیانه‌وه ئه‌كه‌ن له‌م وڵاته كه منی لێم ،به‌ڵام ئێمه مۆزەخانەمان نییه مێژووی زاناکانی خۆمان نازانین، به‌ڵام ئه‌مان مێژووی دزه‌كانی خۆیان ئه‌زانن ، ههرچی شتی ئێمه بوو دزییان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی موسڵمان خەولێخراوە بە بێدینی و عەلمانی.
- ئه‌بو قاسمی زه‌هراوی یه‌كه‌م كه‌س بووه له هه‌موو جیهاندا ده‌رزی به‌كارهێناوه له‌ڕێگه‌ی عه‌زه‌ڵات و ده‌ماره‌وه،ئایا زانیوتانه كه ده‌رزی و مه‌ڵحه‌م داهێنانی ئیسلامییه ؟، ئه‌بو قاسمی زه‌هراوی دوربینی جه‌راحی دروست كردووه ،یه‌كه‌م كه‌س بووه له هه‌موو جیهاندا كه دووربینی نەشتەرگەری دروست كردووه بۆچی بۆ ئه‌وه‌ی میزه‌ڵانی پیاوی پێ ببینێت!!
ئاله‌تێكی دروست كردووه له‌ناو ئه‌م میزه‌ڵانه كه پێی ده‌وترێت "مه‌سانه" له‌ناو ئه‌م مه‌سانه‌یه‌دا شتێكی دروست كردووه كه زیخی پێ ئه‌پشكێنێ كه پێی ده‌وترێت "حه‌صوه "،كه تا ئێستاش زۆر ئه‌سته‌مه ئه‌و كاره ئه‌نجام بدرێت ،ئه‌بو قاسمی زه‌هراوی ئه‌م كاره‌ی كردووه ، ئه‌وه من خوێندومه‌ته‌وه سەرچاوەی من ئه‌و كتێبه‌یە و ئەم باسانەم ده‌رم هێناوه كه جائیزه‌ی وه‌رگرت له میسردا به‌ناوی" ماژا قدم المسلمون فی عالم" دوو بەرگە لەگەڵ کتێبێکی تر بە ناونیشانی قصه علوم الگبیه ، من ته‌نها سه‌ره‌ی بابەتەکانم هێناوه بۆتان باس ئه‌كه‌م هه‌تا له كتێبه‌كه‌شدا به‌س شتێكی بچوكی داناوه ئه‌گینا تۆ بچیته سه‌ر یه‌كێك له‌مانه بۆ خۆی مه‌وسوعه‌یه‌كی گه‌وره‌یه ،ئه‌م پیاوه به‌ڕێزه كتێبێكی نوسیوه به‌ناوی "تصریف لمن عجز عن تالیف" سی بەرگە ،له‌هه‌موو جیهاندابۆ ماوه‌ی پێنج سه‌ده ئه‌م كتێبه نه‌ك به‌شێك بووه له سه‌رچاوه به‌ڵكو یه‌كه‌م سه‌رچاوه بووه هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی تر نه‌بووه سودی لێوه‌ربگیرێت بێجگە ئه‌م كتێبه نه‌بێ ،سه‌یركه‌ن ئه‌م پیاوه ئه‌م كتێبه‌ی نوسیوه سی بەرگ بووه دوای ئه‌وه كاری دكتۆری خۆی كردووه دینداری كردووه .
له‌فه‌ڕه‌نسادا ،زۆربه‌ی زۆری ناوه‌كان كه هاتووه به ئه‌ڤە سیناوه هاتووه ،كتێبخانه‌ی نیشتیمانی فه‌ڕه‌نسی به‌ناوی زانای ئیسلامییه‌وه ناونراوه ، ئه‌و كه‌سانه‌ی له فه‌ڕه‌نسادا بژین ئه‌زانن چه‌ند كتێبخانه‌یه‌ك له پاریسدا به‌ناوی ئه‌ڤە‌سیناوه یه‌عنی ئیبن سینا ئه‌وه زانای تۆیه و پێشه‌نگی تۆیه شارستانیه‌تی تۆیه ،تازه شارستانیه‌تی میدیا وكه‌ی خه‌سره‌ومان بۆ زیندوو ئه‌كه‌نه‌وه ،ته‌حه‌دای مێژوونوسه‌كانی كوردیش ئه‌كه‌م تا ئێستاش یه‌كگرتوو نه‌بوون له نێوانی خۆیان بۆ ئه‌وه‌ی بزانن قۆناغه‌كان جیا بكه‌نه‌وه ئایا ساسانی كێیه ومیدیا و زاگرۆسی کاسی لۆلۆی ..تاد كێیه.
ئه‌وانه‌ی كه خۆیان به كورد زانیوه خۆشیان زه‌مه‌نه‌كه‌یان بۆ جیا ناكرێته‌وه ،ئه‌م مێژووه جوانه‌ش له‌به‌رچاوی ئێمه ئا به شێوه‌ی لێهاتووه كه ئه‌یانه‌وێت ئه‌م مێژووانه‌مان لێ بشارنه‌وه به‌چی بیه‌نه‌وه ده‌ستمان به مێژووی كه‌ی خه‌سره‌و ،كه‌ی خه‌سره‌و كێیه ؟
والله یه‌كێك ئه‌ڵێ له میدیاكانه یه‌كێك ئه‌ڵێ له ساسانییه‌كانه یه‌كێكی تر ئه‌ڵێ والله ئه‌مه ئیلامی بوون یه‌كێكی تر دێت له‌ولاوه ئه‌ڵێ كاكه ئه‌مه ئه‌صڵ له‌گه‌ڵ سوپای كابرای یۆنانیدا هات جاش بوو دژی وڵاته‌كه‌ی خۆی ودژی ئێرانییه‌كانیش شه‌ڕی كردووه یه‌كێكی تر ئه‌ڵێ له جه‌مشیدییه‌كانه یه‌كێكی تر ئه‌ڵێ له ده‌یله‌مێكانه ،ئێ ئه‌مه چۆن ئه‌بێت مێژوویه‌ك ئاوا بێت تا ئێستا كه‌س بۆی ساغ نه‌بۆته‌وه خۆشت یه ساحه‌بی ئه‌و مێژووه بزانی ،ئه‌ی بۆ ئه‌م مێژووە‌ی خۆت له‌بیره کردوە؟؟ ئاده‌ی مێژووی میدیا و وكه‌ی خوسره‌و چ ئیبداعێكی كردووه ؟؟ ئه‌له‌و میزۆ پۆتامییه‌ی كه شانازی پێوه ئه‌كه‌ی ئاده‌ی وه‌رن بزانم به‌های كورد چی بووه له‌ناو ئه‌م میزۆپۆتامیایه‌دا ،تورك ئه‌ڵێ میزۆپۆتامیا ئه‌وروپا ئه‌ڵێ میزۆپۆتامیا فارس ئه‌ڵێ میزۆپۆتامیا هیند ئه‌ڵێ میزۆپۆتامیا كوردیش هاتووه له‌ناو ئه‌مانه‌دا ئه‌ڵێ ئێمه ڕۆڵه‌ی میدیا و كه‌ی خوسره‌وین .!
تبلۆیەکی دیکە لە شاکاری ژیارمان:
یه‌كه‌م سوڕی خوێن كه دۆزراوه‌ته‌وه "ئیبن نه‌فیس" دۆزیویه‌تیه‌وه كابرایه‌كی ئیسپانی چوو كردی به‌ناوی خۆیه‌وه دوایی دۆزیانه‌وه كه ئه‌م پیاوه ته‌رجومه‌ی كردووه بەناوی خۆیەوە ، ئەوە کەسە خاوەنی نه‌بووه خاوەنەکەی ئیبن نه‌فیسه ئه‌و نوسیویه‌تی ،ئێستا كه باسی سوڕی خوێن ده‌كرێت ده‌بێت باسی ئه‌م زانا به‌ڕێزه بكرێته‌وه ..
پیاوێكی وه‌كو ئیبن هه‌یسه‌م ،ئه‌م پیاوه به‌ڕێزه ته‌شریعی چاوی كردووه، ته‌شریعی چاو ڕه‌سمه‌كه‌ی دروست كردووه كه شوشه‌ی چاو چۆنه وه ده‌ماره‌كانی چاو چۆنه وه به‌كوێوه گرێدراوە وه ئه‌و ڕووناكی و تیشكه له كوێوه وه‌رده‌گرێت سبحان الله ڕێك ده‌ڵێ ئه‌وه‌یه كه ئێستا دروست كراوه ، ئه‌مه زۆر گرنگە خوێنەری ئازیز ،واته له ساڵی شه‌شسه‌دی هیجریدا ئه‌وه‌ی دروستكردووه‌واتا سه‌یر كه‌ن چه‌ند به‌توانا بووه ئه‌م پیاوه ،حه‌وت سه‌ده له جیهاندا هه‌موو كتێبه‌كانی كه سه‌رچاوه‌ی زانستی پزیشك بووه له جیهاندا بریتی بووه له پێنج كتێب ..
یه‌كه‌م : حاوی كه ڕازی نوسیویه‌تی
دووه‌م: تصریف لمن عجز عن تالیف كه ئه‌بو قاسمی زه‌راوی نوسیویه‌تی
كتێبی سێیه‌م: به‌ناوی قانونی ئیبن سینایه
كتێبی چواره‌م :التزكیره كه باس لەزانستەکانی چاو دەکات كه ته‌نها باس له به‌صه‌ریات ئه‌كات
كتێبی پێنجه‌م: منچل كه كتێبی ئیبن هه‌یسه‌مه كه باس له چاو ده‌كات ،زانایان به‌تایبه‌تی له زانستی چاودا زۆر به‌توانا بوون ،هیچ كه‌سێك نه‌بووه شان له شانیان بدات وه ئێستاش له میسر و عێراقدا هەمیشە ئه‌و كه‌سانه‌ی كه دكتۆرا ئه‌هێنن دكتۆره‌كه‌یان پێشكه‌وتوو بوون پڕۆفیسۆر بوون له بواری زانستی چاودا، به‌ڵام ئێستا نازانم چۆنه میسر پێشكه‌وتووه یان نا به‌ڵام عێراق وه‌كو میزی حوشتر به‌روه دواوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه ههرچی دكتۆره‌كانیشێتی زیاد له دوو هه‌زار دكتۆری به‌س له‌به‌ریتانیا عه‌یاده‌یان هه‌یه زیاد له سه‌د دكتۆری عێراقی له نه‌رویجدا له ئۆسلۆدا ژیان ئه‌باته سه‌ر كه سه‌ندیكایه‌كی تایبه‌تیان به پزیشکانی عێراق دروستكردووه ، ئه‌مه باسی زانستی پزیشکی بوو.
زانایانی جوگرافیا و دۆزینەوەی ئەمریکا:
یه‌كه‌م كه‌س كه زانستی جوگرافیای داناوه له‌هه‌موو جیهاندا،بریتییه له زانایەك بە ناوی " ئیدریسی" ، به‌ڕێزان ئه‌م پیاوه شتێكی زۆ گەورەی كردووه ، هات ووێنەی زه‌وی له‌سه‌ر تۆپێك كێشا بۆ ئه‌وه‌ی ئیسباتی بكات بۆ خه‌ڵك كه زه‌وی خڕه ، ئه‌و قسه‌یه‌ی پێش ئه‌وه ده‌كرێته‌و ده‌ڵێن كه دنیا له‌سه‌ر پشتی گا و ماسی وه‌ستاوه ئه‌مه قسه‌ی فارسه‌كان بوو، قسه‌ی شارستانیه‌تی میدیاو كه‌ی خوسره‌و بوو ئه‌گه‌ر ماسییه‌كه بپژمییایه یان گاكه بپژمییایه ئیتر حاڵی ئه‌و خه‌ڵكه لە زیلزالدا بوو، ئه‌وروپاش ئه‌م ئه‌ده‌بیاته چوو بووه ناوی، به‌ڵام موسوڵمانان له سقلیا له ئیتالیا ئیدریسی یه‌كێك بووه له‌وانه‌ی كه نەخشەی ئاسیاوئه‌وروپا و ئه‌فریقای كێشاوه ، ئیدرسی چۆتە تا ئه‌وسه‌ری یابان ڕه‌سمه‌كه‌ی كێشاوه وه ئه‌فه‌ریقا وه هه‌روه‌ها تاكو ئینگلته‌را ڕۆیشتووه ڕه‌سمی كێشاوه.
له‌وه موعجیزه تر ئەوەیە كه ئێستا وه‌كاله‌ی "ناسا"واته مؤسه‌سه‌ی ناسا ده‌سته وه‌ستانه له به‌رده‌میدا كابرایه‌كه كورده به‌ناوی "موحیەدینی ره‌ئیس" كه لە بنەڕەتدا كورده له ساڵی ١٥١٣ میلادی وەفاتی كردووه ئه‌م پیاوه به‌ڕێزه ،له سەدەی بیستدا كتێبه‌كه‌ی دۆزراوه‌ته‌وه مجه‌له‌دێك كتێبی دۆزراوه‌ته‌وه نەخشەی كێشاوه و ووێنەی جوگرافیایی بووە، سه‌یری گەورەیی ئه‌م پیاوه بكه‌ن ! واته به بیست ساڵ دوای ئه‌وه‌ی كه كریستۆڤه‌ر كۆڵۆمبۆس له ساڵی ١٥٣٣ وتی: چومه‌ته ئه‌مه‌ریكا و ئه‌مه‌ریكام دۆزیوه‌ته‌وه جا وه‌رن گوێ بگرن سه‌یركه‌ن ئه‌م پیاوه كه كریستۆڤه‌ر كۆڵۆمبۆس ئه‌م درۆیه ده‌كات! دوایی دەرکەوت کە" رەئیس "نەخشەی هه‌ردوو جزیره‌ی ئه‌مریكای باشور و باكوری كێشاوه ،ئێستا وه‌كاله‌تی ناسا به‌شوێن ئه‌مه‌دا وێڵه ئه‌م پیاوه زۆر به ده‌قیقی كریستۆڤه‌ر كۆلۆمبۆس به‌س چووه جزیره‌كه‌ی سه‌ره‌وه‌یان واتا ئەمریکای باکور .. رەئیس هه‌ردووكیی ڕۆیشتوە ، نەخشەی هه‌ردوو كه‌ناره‌كه‌شی كێشاوه له‌وەش سەرسور‌ێنەر تر نەخشەی ئاوی ئه‌تله‌نتیكی كێشاوه كه پێی وتراوه زەریای تاریك كه كه‌س نه‌یتوانیوه بیدۆزێته‌وه، له‌و گرنگتر و له‌وە گەورەتر جەمسەری باكوری دۆزیوه‌ته‌وه و ڕه‌سمی ئه‌وەی كێشاوه ،ئێستا گه‌وره‌یان كردووه ئه‌و نەخشەی قوتبه‌كه‌ی كێشاوه ..واتا چوه تە ئەوێ بینیوییه‌تی دیارە ستافێكی گه‌وره‌بووه كه ده‌وڵه‌تی عوسمانی كردوویه‌تی کار ئاسانی بۆ کردون ، كتێبه‌كه له ئه‌سته‌نبول دۆزراوه‌ته‌وه، بوو به موناقه‌شه له نێوانی زاناکانی جوگرافیا له‌سه‌ده‌ی بیستدا له‌سه‌ر كتێبه‌كه‌ی موحیەدینی رەئیسی عوسمانی ،ووتیان هه‌ندێ شتی تێدایه هەڵەی تێدا كردووه ، وه‌كاله‌تی ناسا چووه ئاسمان ،له‌وێوه بە مانگی دەستکرد ووێنەی ئه‌و جێگایانه‌ی گرت و دوای ئەوەی موحێدین رەئیس ڕاست دەرچوو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له قه‌رنی بیستدا نەخشەی ئه‌مه‌ریكایان كێشاوه ڕاست ده‌رنه‌چووه ئه‌وه‌ی ساڵی ١٥١٣ز موحیەدینی ره‌ئیسی عوسمانی ئه‌وه‌ی ئه‌و ڕاست بووه ، له هه‌مووی سەرسەرهێنەر تر كه نەخشەکەیان گه‌وره كردووه له‌ناو جێگایانه‌ی ئه‌مریكا نەخشەی كێشاوه ناوی ئه‌و جێگاییانه‌ی نوسیوه كه چ جۆره نه‌باتێكی تێدایه چ جۆره ئاژەڵێکی تێدایه چ جۆره گەل هۆزێکی وئینسانێكی تێدایه چ جۆره ماسییه‌ك و خواردنێكی ئاوی تێدایه ، له‌وه گەورەترو گرنگتر ترکە تیایدا نوسراوه جۆری خاكه‌كه و ناوی قه‌بیله‌كان وناوی جێگایانه‌ی هه‌مووی تێدا نوسیوه ، تا ئێستایش وه‌كاله‌ی ناسای ئه‌مریكی به شوێن ئه‌مه‌دا وێڵه لێکۆڵینەوەی لە سەر ئه‌كاته‌وه ،ئه‌مه ئه‌وه‌یه ئه‌تۆ موسوڵمان خوای گه‌وره كه قورئانێكی به موعجیزه ناردۆته خواره‌وه بۆ پێغه‌مبه‌ری نازدار(علیه الصلاة والسلام) ئه‌گه‌ر تۆ به‌شوێن ئه‌م قورئانه بكه‌ویت و هه‌وڵ به‌یت له‌سه‌ر ئەم قورئانه بینای زانستی شەرعی و زانستی مرۆی خۆت بكه‌ی پیاوانی وه‌كو ئەو پیاوانه‌ت لێده‌رده‌چێت.
تابلۆیەك لە زانست و شارسانیەتی فەلەك ناسی ..
زانستی فه‌له‌ك ئه‌وه‌نده قورس نه‌بوو بۆ زانایان، چونكه هه‌موو فه‌له‌ك خوای گه‌وره له قورئاندا باسی كردووه ،باسی دروستبوونی ئاسمان زەوی کردوە بە گشتی ،شتێكی سەرسوڕمان هه‌یه ئه‌ویش نەخشەی گەردوون له‌ناو جیهانی ئیسلامیدا دروست كراوه واتا جوگرافیای ئەستیرەکان دروستکراوە ، ئه‌م كه‌وكه‌بانه چۆن دێن و ده‌چن وه هه‌تا دیاری كردنی كاتی ڕۆژگیران و مانگگیرانیان كردووه ..
زانای بەناوبانگ .."به‌تتانی" یه‌كێكه له‌و زانایانە كه باسی زانستی فه‌له‌ك بكرێت له ناسادا ناوی ئه‌م پیاوه یه‌كێكه له‌و ناوانه‌ی كه وه‌كو ئه‌ستێره ئه‌دره‌وشێته‌وه ئەویش زانای گەورە"به‌تتانی"ە له‌ساڵی ٩٢٩ز... تیۆرێکی نوسیوە .. واته نزیکەی هه‌زار ساڵ له‌مه‌و پێش دەستنیشانی شه‌و وڕۆژی كردووه له‌سه‌ر ڕۆژ زاینی كه هه‌یه ،به‌تتانی دەست نیشانی کردوە شه‌و ڕۆژ ٣٦٥ ڕۆژه ،٥ سه‌عاته ،٤٦ خولەك ،٣٢چرکەیە ، له قه‌رنی بیست ویه‌كدا زانایانی ئێستا ئه‌ڵێن ٣٦٥ ڕۆژه ، ٥ سه‌عاته ،٤٨ خولەك ، ٤٨ جرکەیە واته جیاوازی هه‌زار ساڵی له‌مه‌و پێشی به‌تتانی له‌گه‌ڵ سەدەی بیست ویه‌كدا ٢ خولەك و ١٤ چرکەیە ، ئه‌و نیشانەی ئه‌وه شارستانیه‌ته‌كه‌تانه ،كه به‌و شێوه ئه‌و زانستەکە كه له‌به‌رده‌ستەو كتێبه‌كان هه‌مووی هه‌یه به‌س بۆ ده‌ری ناهێنن ئه‌وه کێشەی ئێمه‌یه كه خه‌ومان لێ كه‌وتووه .
پیاوێكی تری وه‌ك عه‌باسی كوڕی فه‌ڕناسی كوڕی ویرداسی ئه‌رتكیرنی ، ئه‌م پیاوه زانایە بۆ ئه‌وه‌ی بزانن له ماڵه‌كه‌ی خۆیدا له‌به‌شی سه‌قفه‌كه‌یدا ڕه‌سمی كه‌ونی دروستكردووه ، سه‌عاتی دروست كردووه ،بۆ یه‌كه‌م جار سه‌عات دروست ده‌كات ، یان ئه‌و كۆپته‌ره‌ی كه دروستی كردووه كه خه‌ڵك وا ده‌زانێت شتێكی خه‌یاڵییه ، هیچ مۆزەخانەیەکی فرۆکە له مالیزیا و واشنتۆن و ئه‌وروپادا هه‌تا فرۆکەی به‌ناو بانگی كۆنكۆرد ده‌بێت.. باسی ئەم زانایە بکەن له سه‌ره‌تاوه، چونكه داهێنانی فرۆکەی كه كراوه عه‌باسی كوڕی فه‌رناس كردویتی ،كه بەبنەچە موسوڵمانه و یه‌كێكه له‌زانا موسوڵمانه‌كان.
زانای كیمیا ، له‌سه‌ده‌ی یه‌كه‌می هیجریه‌وه ده‌ستی پێ كردووه ،له‌سه‌ده‌ی دووه‌می هیجری "جابری كوڕی حه‌یان" ئه‌م زانستەی به‌ره‌و پێشه‌وه برد ،هه‌تا له زاناکانی ئه‌وروپادا تا ماوەیەك له‌مه‌و پێش واتا تا سه‌د ساڵێك له‌مه‌و پێش جابری كوڕی حه‌یان ئه‌م زانایە له كیمیا دا به صنعه‌تی جابر ناسراوه ،ئه‌م زانا به‌ڕێزه هاتووه ته‌ركیبه‌ی هێناوه تێكه‌ڵی كردووه وه ئه‌میش یه‌كێك بووه له‌و كه‌سانه‌ی كه شوشه‌ی دروستکردوە شوشه پێش موسوڵمانانیش هه‌بووه ،ئه‌م كه‌مۆڵه‌ی دروست كردووه كه‌مۆڵه ئه‌وه‌یه كه له تاقیگه‌كاندا به‌كارده‌هێنرێت پێشتر شوشه هه‌بووه به‌ڵام له شێوه‌ی سه‌وزدا بووه پێی وتراوه "اخضر رخیص" به‌ڵام كه یه‌كه‌م جار شوشه دۆزراوه‌ته‌وه و شوشه شه‌فاف بووه ئه‌م شێوه ئاوییه‌ی كه هه‌یه ئه‌و عونصوره‌ی كه دۆزراوه‌ته‌وه ،جابری كوڕی حه‌یان دۆزیویه‌ته‌وه ،به‌ناوی "دووه‌م ئۆكسیدی مه‌نگه‌نیز"ه‌وه بووه .
یه‌كێكی تر له‌و زانایانە ناوی "غه‌زان"ە كه‌هه‌زار و سه‌د ساڵ له‌مه‌و پێش ژیاوە،كێشی ئاڵتونی واته وه‌زنی نه‌وعی مادە ئاڵتون ١٩.٢٥ ..
له‌لای "به‌یرونی" كه زانایەکی تری ئیسلامییه وه‌زنه‌جۆریەکەی ئاڵتون له‌لای ئه‌و به‌و شێوه‌یه واته ١٩.١٦ یه ، له سەدەی بیست و یه‌كدا وه‌زنی جۆرەچەشنی ئاڵتون ١٩.٢٦ ، ئه‌وه‌ش زاناکانی ئێمەی ئیسلامیە بزانن جیاوازیان چەندە لەگەڵ سەدەی بیستویەکەمدا!.
ئایا دەزانن( فیزیا ) یەکەم کەس موسڵمانان دۆزیویانەتوەو ئەزمونیان لێوەرگرتووە ؟ ئایا ئەگەر ئەو بنچینەیە نەبوایە ، کەسە ئەکادیمیەکانی ئێستا چۆن دەیان توانی ئەکادیمیای تایبەتی بۆ دابینکەن..
ئایا دەزانن ئەو ئابوریەی کە وڵاتان لەسەر بنچینەی (کشتوکاڵو بەروبومەکان ) دایانمەزراندووە ، هۆکارەکەی مسوڵماننن ، لەبەرئەوەی ئەودێراوەی بۆ کشتوکاڵ دەکرێت داهێنانی موسڵمانان بوو ..
لەهەمووی گرنگ تر( داینەمۆیە ) کەلەسەر دەستی زانای کودی خواناس ( جەزەری) داهێنراوە، هەموو ئەو کەرەستانەی کە ڕۆژئاوا بەکاریدێنێ بەهۆکاری داینەمۆ (سەیارە ، قیتار ، مۆلیدەی کارەبا ....هتد ) دروستکراوی موسڵمانانن..
ناوی ئەبو عزی کوڕی ئیسماعیلی جەزیرەیییە خەڵکی دیار بەکرە ٥٦١-٦٠٧ كـ =١١٣٦-١٢٠٦ز)… ئەم زانا ئەندازیارە ناسراوە بە بدیع و زەمان.. بەناوی جزیرەی عومەرەوە نازناوی جەزیری وەرگرتوە، کە ئەو دەمە سەر بە وولایەتی شام بووە ، کە ناوەندی جزیرەی عومەر دیاربەکر بووە..
بەداخەوە بە هۆکاری ئەوەی زاناکانی خۆمان ناناسین لێمان شاراوتەوە..!! .. عەرەب و تورك و چواردەورمان ئەم زانا بەریزەیان کردوە بە ناوی خۆیانەوە کە لەڕاستیدا کوردە .. یەکەم کەس بووە کە مەکینەی دروستکردوە بە ئاو کاری کردوە کە ئێستا لە ئۆتۆمۆبیلدا بەکار دێت..
ئەم پیاوە دروستکەری مرۆڤی ئالییەو بە دەنگی مۆسیقا گۆڕانکاری لە جوڵەی ئەو ئامێرەدا کردوە.. بێجگە لەوەی دروستکەری کاتژمێری تیشك و کاتژمێری ناسراوی جیهانی فیلەو باشترین جۆری ئامێری ئاشی دروست کردوە بە هۆکاری ئاو کاری کردوە داهێنانی تری زۆر بووە..
بۆچی بەهیچ شێوەیەك هیچ لەزانا ناسراو دیارەکان ژیانی مرۆیی بۆ ئێمەی کورد ئاشکرا ناکرێت لە لایەن وەزارتە پەیوەندی دارەکانەوە.. ؟
-وەڵامەکەی ئەوەیە بە بۆچوونی من: دەیانەوێت تەنها بە میدیاو کەی خوسرەوی دەوڵەتی مادو زەردەشتیت و هەموو ئەم خورافیاو بێماعنایانە سەرقاڵ بکەن و مێژووی جوانی خۆمان وون بکەن ، چونکە لە دوای هاتنی ئیسلامەوە ئێمە خاوەن مێژووین مێژوومان دیارە ، بەڵام، ئاڕاستەوانی عەلمانی کوردی بۆ ئەوەی شیرینی ئەو ڕاستیانە نەکەوێت بەردەم خەڵکی، دەیشارنەوە ناشرینی دەکەن ...
بۆ کوێ دەچێت ئەو گەنجینەیە هەر دەردەێت بۆ ئەو میللەتەو شارەوەی ئەو باسانە هەروا نامێنێتەوە بەئاسانی ئاشکرا دەبیت ، چونکە پێداویستی خەڵکە.
ئایا ئەو دکتۆرەڕۆژئاواییانەی ڕەخنەمان ئاڕاستەدەکەن ، دەزانن زیاد لە ۲٠٠ ئالەتی نەشتەرگەری داهێنانی موسڵمانە ، و ئێستا لەهەرچی خەستەخانەی دنیادا بەکاردێت ، هەروەها دەرمانی بێهۆشی و بەنج یەکێکی ترەلە داهێنانی موسڵمانان ، هەروەها دەرمانی ئاوڵە داهێنای موسڵمانانە،..
ئایا ئەوبێباوڕانەی بە قەڵەم و نوسین بەدواکەوتو ناوزەدمان دەکەن ، دەزانن داهێنانی قەڵەم موسڵمانن؟
ئایا ئەوزانا ڕۆژئاوایانەی هەمیشە بەدواکەوتوو باسمان دەکەن ، دەزانن ئەوژمارانەی لە توێژینەوەکانیاندا بەکاری دەهێنن یەکێکە لەداهێنانی ئیسلامی ؟ (خەواریزمی ( داهێنەری ژمارەکان 12345.....) ، هەروەها جەبرو مسەلەساتی هەندەسی بەهەمان شێوە داهێنانی ئیسلامیەو زانای پایە بەرزی خواناس (خەواریزمی) دایهێناوە.
من پێشنیاردەکەم ئەوانەی بەدواکەوتوو ناوزەدمان دەکەن ، با چیدیکە سێ ژەم نان نەخۆن ، لەبەر ئەوەی ئەم شێوازی نانخواردنەی ئێستا هەموو جیهان پشتی پێدەبەستێت داهێنانی موسڵمانانە ..
لەهەموو ئەمانە گرنگتر بوونی زانکۆ لە حەزارەتی ئیسلامیدا پێش هەموو حەزارەتەکانی دونیا ، یەکەم زانکۆ لەسەردەستی (عبد الرحمن الناصر) ، ئەگەر موسڵمانان نەبوو،نایا هیچ دانیشتگایەك بونی نەدەبوو.. وهیچ زانایەك بونی نەدەبوو ، هیچ داهێنانێك بوونی نەدەبوو ، کەواتە بناغەی هەموو ئەمانە موسڵمانانن.. ئایا دەزانن ڕۆژئاوا داوای یارمەتی لەموسڵمانان کردوە تا هاریکاریان بکەن بۆ کردنەوەی دانیشتگاو فێرکردنی چەند کەسێك تا وەك مامۆستا پشتیان پێببەستن لای خۆیان (پاشای ئینگلتەرا نامەیەك دەنێرێت بۆ (عبدالرحمن الناصر) داوایلێدەکات سێ کەس لە زاناکانی خۆیان وەربگرێت لەزانکۆی قورطوبە تا فێری زانست و زانیاری ببن ، لەکۆتایدا دەنوسێت خزماتکاری تۆ پاشای ئینگلیز )
، زۆرێکیتر لە داهێنانە کانیان وەك بەتانی ، حەمام ، ساردی ، جوانکاری ئافرەتان ، خۆشنوسین، کاغەزو قوماش ، نۆطی مۆسیقا ، فڵچەی ددان ، عەینەك ،فەرش ، باخ ، ئاش بۆهاڕینی گەنم و جۆ ..هەروەها نوێکاری بیناسازی ، هزوخروفە هونەرێکی ئیسلامییە ، قفڵ بەکۆد، شەتڕەنج ، سابوون ، عەطر ..کە هەموو ئەمانە سیمای شارستانیەتیو ژیار ئیسلامین ..
شەكر- داهێنانی شه‌كر بۆ ئه‌وانه‌ی ده‌موچاویان چرچ ئه‌بو شه‌كریان نادەخوارد ، ئه‌بێت شه‌كر به پێی پێداویستی له‌شی مرۆڤ بخورێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و چرچ ولۆچیه نه‌كه‌وێته ده‌موچاویانه‌وه ئه‌وه‌ش داهێنانی موسوڵمانانه.
سه‌لاجه- دروست كردین سه‌لاجه و ماده‌ی سه‌لاجه ئه‌وه‌ی به‌فر ئه‌هێڵێـه‌وه داهینانی ئیسلامه ،وه یه‌كێك لە خه‌لیفه‌كانی عه‌باسی كه ئه‌یه‌وێت له به‌غداده‌وه بڕوات بۆ مه‌ككه به‌فر هه‌ڵده‌گرێت به‌و مادده‌یه كه ماده‌ی سه‌لاجه یان ثه‌لاجه‌ی پێ ده‌گوترێت به‌و شێوه‌یه بەفرەکە ده‌یهێڵێـته‌وه..
تابلۆی دروستكردنی شار : یه‌كێك له‌و شاره گه‌ورانه‌ی كه دروست كراوه وجێی نیگای هه‌موو جیهانه شاری مه‌راكیشه و قورتوبەیە..شاره‌كان شاری قورتوبه كه دروستكراوه له سه‌رده‌می عبدالرحمن ناصردا ،سێ هه‌زار مزگه‌وتی تێدا بووه ،13 هه‌زار ڤێلای تێدا بووه، نیو ملیۆن خه‌ڵكی تێدا ژیاوه ، دووه‌م شار بووه له دوای به‌غداوه له ڕووی ژماره‌وه شه‌وانی به‌غدادو شه‌وانی قورتوبه كۆڵان نه‌بووه ڕۆشنایی تیا نه‌بوبێت ئێستا له به‌غداد كاره‌با نییه!، شەقام و ڕه‌صیفه‌كانی هه‌مووی به به‌رد چه‌و ڕێژ كراوه ،وه له‌ناو قورتوبه ٢٨ گه‌ڕه‌كی تێدا بووه ،سێیه‌م شار ئیشبیلیه بووه كه هه‌ر شاری ئیسلامی بووه كه ئەویش ٤٠٠ هه‌زار كه‌سی تێدا ژیاوه ، بازاڕی ئیسلامییه‌كان جیاواز بووه له بازاڕی گوڵ بازاڕی كتێب بازاڕی چەك بازاڕی ئاژەڵان ئه‌وه نمونه‌یه‌ك له قورتوبه .
هەندیك نمونەی کارەگە..
نمونه‌یه‌ك له "فاس" له ناوه‌ڕاستدا دێینه خواره‌وه بۆ ئه‌فه‌ریقا ،له فاسدا له‌ساڵی ٦٠٠ی هیجریدا له‌سه‌رده‌می موەحیدینه‌كاندا له‌و شاره ٣٦٤ كارخانه‌ی تێدا بووه ،یاخود بلێین كارخانه‌ی جلو به‌رگێ تێدا بووه ،یه‌كێك بووه به وڵاته گه‌وره‌كان له جیهاندا، وه پاشان ٤٧ كارگه‌ی صابونی تێدا بووه ، ٨٦ كارگه‌ی خۆشكردنی پێسته‌ی تێدا بووه ،١١٦ ماڵی تێدا بووه بۆیاخیان كردوه ، ١٢ كارگه‌ی مس وئاسنی تێدا بووه ، ١١ كارگه‌ی شوشه‌ی تێدا بووه ، ١١٢ كارگه‌ی ئاڵتون دروستكردنی تێدا بووه ، ٤٠كارگه‌ی وه‌ره‌قه‌ی تێدا بووه ، ٢٠٠كتێبخانه‌ی تێدا بووە بۆ فرۆشتن.
شاری هه‌ولێر یه‌كێك بووه له‌و شارانه‌ی كه زۆر زۆر به‌ناوبانگ بووه له پیشەسازیدا له‌سه‌رده‌می ٦٢٥ واته له‌سه‌رده‌می دوای سەلاحەدینی ئەیوبی ،كارگه‌ی ڕستنن وچنین له هه‌ولێردا زیاد له ٢٥٠ كارگه‌ی تێدا بووه ، دووو كارگه‌ی صابونی تێدا بووه ، ٨ كارگه‌ی پێسته خۆش كردنی تێدا بووه ، ١٢ ماڵی تێدا بووه بۆ بۆیاخ كردن ، ٧٠كارگه‌ی مس وئاسنی تێدا بووه له ویلایه‌تی موسڵدا ، ٨ كارگه‌ی شوشه‌ی تێدا بووه ، ٩ كارگه‌ی وه‌ره‌قه‌ی تێدا بووه وه‌له كتێبخانه‌ی مه‌لیك موزه‌فه‌ر کە گه‌وره‌ترین كتێبخانه بووه..!
بۆیە لەکۆتایدا دەڵێم ئەی ئوممەتی ئیسلام هەستن لەخەو ئەو حەزارەتە پڕنورە دوبارەبکەنەوە ، سەربەرزبن چونکە هەرچی تەکنەلۆجیای ئێستایە بناغەکەی ئێوەی مسولمانن .
سەرچاوە
ماذا قدم المسلمون للعلم.. د.راغب السرجانی
العلم وبناء الامە.. د. راغب السرجانی
قصة العلوم الطبیة.. د.راغب السرجانی
سیراعلام النبلاء.. الامام الذهبی
البدایە والنهایە.. ابن کثیر
الکامل فی التریخ.. ابن لاثیر
تاریخ الطبری.. الامام الطبری
به‌روار: 09/09/2019
بینین: 1769
|