 ڕەچەڵەكی خێزان لە مابەینی دایك سالاری و باوك سالاری و بەر بەراڵای جنسی و هیچ كام لەمانەدا
پێشەكی . قسەكرد لەسەرمەسەلە یەكی قوڵ و ئاڵۆزی وەكو چەمكی ڕچەڵكی خێزان قورسە پێوستی بە كەسانی زۆر شارەزا هەیە تابە وەردی دیراسەی كۆی تێڕوانینی زانایان بكات دەەربارەی ئەم باسە ، ڕەنگە ئێمە ئێستا لە ئاستی ئەو پسپڕیا نەبین بتوانین بە شێوە یەكی زانستی قسە لەسەر ئەم باسە بكەین ،بەلەبەر چاوگرتنی ئەو تێبینیانە ئەوا ئێمە هەوڵ دەدەین بە شێوەیەكی سادەش بێت لەژێر ڕۆشنای بیرو بۆ چۆنی شارە زاینا لەسەر ئەم باسە بدوێن ، وەهەڵ سەنگاندن بۆ هەندێ لە بیرو بۆ چونی زانایانی ئەم بوارە بكەین، كورتە باسە كەمان دابەشكردوە بۆ چوار بەش ،بەشەكانیش بریتین لە (بەر بەرە ڵای جنسی و نەبونی خێزان و باوك سالاری و دایك سالاری و ئادەمو حەوا ) جاهەوڵ دە دەین بە كو رتی ئاماژە بۆ هەریەك لەو سەر باسانە بكەین لە كۆتایشدا چەند سەرنجو تێبینیەك ئەخینەڕو .
یەكەم: بەر بەرەڵای جنسی و نەبونی خێزان .
كاتێ باس لە نە بونی خێزان دەكەین لە كۆ مەڵگا سە رەتایە كاندا ئەوا بە زۆری بیرمان بۆ لای داروینو لامارك دە چێت ،كە داڕێژەری توێری پەرە سەندنن ، بەپێی ئەم توێرە سەرچاوەی مرۆڤ ئاژەڵو گوێرێلا بوە بیرۆكەی نەبونی ڕژێمو خێزانو میرو یاساو خزمایەتی هەر لەوەوە هاتوە ، جۆرج حەنا لەوەسفی كۆمەڵگای سەرە تایدا دەڵێت ژیانی ئەو سەر دەمەی مرۆ ڤایەتی وەك ئاژەڵ بونە یاسایە ك نەبو ڕژێمێك نەبو ، وەلەگەڵ ئەوشدا دەڵێت دایك دەسەڵاتی یەكەمی هەبو لە خێزاندا ،بەلام ئەگەر سەیری ئەم بۆ چونە بكەین ئەوا دژ بەیەكیەك دەبینین لە بۆ چونەكانیا چون لە لایەك دەڵێت یاسو ڕژێم بونی نەبوە لەلایەك دەڵێت دایك دەسەڵاتی یەكەمی هەبو لە خێزاندا ،چون ناكرێت خێزان هەبوبێتو یاسا نە بوبێت لەبەرئەوەی خێزان پێویستی بە یاساو ڕێسای تای بەتایبەتی خۆی هەیە تادروست ببێت،كەوابو یان دەبێت یاساش نەبوبێت مادەم خێزانەبوە یان دەبێ هەر دوكیان هەبو بێت ،لەنو سینە كۆنەكانی میسردا كە بە هیمۆ گرافی نو سراوە باس لە هەڵچونی ڕو باری نیل دەكات كە گوایە هەركات ( ئییزیس ) مردنی (اوزریسی ) هاوسە ری بیردێتەوە ئەوە لە سەر ڕوباری نیل ڕادە وەستێتاو ئەوەندە دەگریا تا ئاوە كە دەبێوە لافاو لێرا قسە كە لە سەر ئەوە نیە ئەم چێرۆكە تاچەند ڕاستە یانا ،ڕونیشە ناچێتە ئەقڵی هیچ كەسێكەوە فرمێسكی چاوی كەسێ ئاستی ڕوبارێ هەڵ كشێنێ، مەبەستی ئێمە بونی قە وارەو خێزانە لە قوڵای مێژودا بەم شێوەی ئێستا یان كەمێ جیاوازتر لە ئیستا ، لیوس هینری مۆرگانی دەڵێت لە پێشدا دۆ خێكی سەرە تای وە ها لە ئارادا هەبوە كەتیادا بەربەرە ڵای یەكی جنسی بونی هەبوە بە شێوە یە كە پەیوە ندی بە ستنی جنسی بە جۆرێ باوبو كەپیاوێك مێردی هەمو ژنان بوە ،ژنێكیش ژنی هەموان بوە ،هەمان ئەو شێوەی كەباخۆڤن ناوی لێ نابو هیتیریزم ، مۆر گان دەڵێت خێزانی (خزمە خوێن ) بە یەكەم قۆنا غی خێزان دادەنرێت ئەم جۆرە خێزانە بە دیدی وی كۆ مەڵەی ژنان مێردەكانیان بە پێی نەوە دابەش دەبن لەم قۆنا غەی خێزاندا باپیرەو داپیرە كان لە كەوشەنی خێزانەكەدا ژنو مێردی یەكترن ،وەهەروە ها مناڵە كانیشیان واتە دایكو باوكەكان ، نەوە كانی ئەم خێزانە بەگشتی خوشكو برای یەك ترن لە بەر ئەمەشە ژنو مێردی یەك ترن ، مۆرگان دەڵێت ئەم خێزانە لە ناو چو وبەڵام پوچی ئەم بؤچونە لەوا دەردەكەوێت كەمۆر گان هیچ بەڵگەیە كی وای بە دەستەوە نیە ئەم بۆ چونە بسە لمێنێ ،ئەوە تا خۆی دەڵێت،( تەنانەت لە نێو دڕندە ترین گەلاندا كە مێژو باسی كردون مەحا ڵە تەنها نمونەیەكی ئەم شێوەیە مان دەست كەوێت تا خۆمانی پێهەڵسپێرین ) ویستەر مارك نكوڵی دەكا لە بونی وەها دۆخێ وەبۆ ڕەدی ئەمەش دەڵێت پەیوەندی جوت بونی بەر بەرە ڵای ئارە زوی تاكە كەس دەخنكێنێ بۆیە خی لەفۆڕمی لەش فرۆشیا دەبینێتەوە ،مۆر گان لە كتێبە بەناو بانگەكەی خۆیدا (انسان النسب والمصا هرە)دە ڵێت كۆمەڵگا كۆنە كانی هندیە ئەمریكیە كان بەریتانیو ئاری و زۆرانی تر گەڕاوم ئەو شتانەی وەكو باوك و دایك و براو خوشك و وەك یەك بونە یان زۆر لێكەوە نزیك بون ،كەوابو ئەمە بەڵگەیە بۆ ئەوەی كە سیستەمی خێزانی و هاوسەری و ڕێخراو هەبونە پێش ئەوەی ئەم میلەتانە لێك جیا ببنەوە بۆیە ئەوناوانە وەك یەك وان یان لێكەوە نزیكن، ئەمەش بە شێوەیە لە شێوە كان دەژە لە گەڵ بۆ چونەكی پێشو تریدا ، زانای ئەڵمانی( باخۆ ڤن) لەبارەی نەبونی خێزان لە كۆمەڵكا سەرە تاییە كاندا زراوەیەك بە كار دێنێت بەناوی (هیتیریزم) كەبەمانای نەبونی هێچ لەم پەرێك دێت بۆ پەیوە ندی بەستنی نیوان نێرومێ ، واتە لەسەرەتادا مرۆڤەكان لەپەیوندیەكی بەرە ڵایو بێ لەم پەری و بێ بەر بەساتا بون نێر لە گەڵ مێ پەیوەندی بەستوە بێ بەر بەست، بەم پێیە منداڵ هەرلای دایكی بوە چون ڕەچەڵكی دایك ناسراو بوە بە پێچەوانەوە نەزانراوە باوكی منداڵە كان كێە، هەر ئەمش وای كردوە دەسە ڵات مێینە بگاتە ترۆ پك ( جینیكۆ كراسی ) وەتە فر مان ڕەوای مێینە گۆڕان بۆ تاك ژنو مێردی سەر پێچی بو دەرهەق بە ڕاسپاردەی دێرینی ئاین واتە ڕوشاندنی مافی تەواوی هاوبە شەكانی پیاوان ی دیكە بو لەو سەر دەمەدا ئە مەش سزای لە دوا بو وە دە بو پیاوە كە چاو پۆ شی لەژنەكە بكردایە تا ماوە یە ژنەكەی بدایە بە پیاوێكی تر ، وبەدیدی باخۆڤن گۆڕان لە هیتیریزمەوە بۆ تاك شوی وە لە دایك سالاریەوەبۆ باوك سالاری بەرهەمی ئەو ئاینانە بو كەسەریان هەل دا واتە خوداوەندی نوێ جێی خودا وەندی كۆنی گرتەوە وبیرو باوە ڕەكانیش نوێ بونەوە ئەو گۆڕانەش بوە هۆی پەرە سەندنو گۆڕانی ڕاستە قینەی كەرە ستەكانی ژیانی مرۆ ڤایەتی ،ئەوتا باخۆڤن خۆی دەڵێت گۆڕان بۆ تاك ژنو مێردی سەرپێچی بو دەر هەق بە ڕاسپاردەی دێرینی ئاینی ،سزای لەدوابو كەدەبو پیاوەكە ژنەكەی خۆی بدایە بە پیاوانێكی تر بۆماوەیەك ،بەم پێوەرە خێزان هەبو ئەگینا چەمكی ژن دان بەكۆمەڵێ پیاو واتای چیە؟ بێگومان ئەو ژنە لەئەسڵدا هی پیاوێك بوە ئەگینا پیاو چاو پۆشی لەچ بكا ؟ خۆژنی ئەونەبوە بە بۆچونە باخۆ ڤن ؟ئەگەر لە ئەساسا ژنی پیاوەكە نەبوبێ چ كێشەیەتی ئەم ژنە بڕوات پەیوەندی لە گەڵ كەسانێكی دی ببە ستێت؟ بۆبۆماوەیەك ژنەكەی بدات بە پیاوانی دی ؟كەوابو دواتر دەبێتەوە بە ژنی خۆی ؟ ، هەریەكیش لە ستالینو و ماو و ئەنژڵس و چەندانی تر باوە ڕیان وابوە قۆناغە كانی سەرە تای ژیانی مرۆ ڤایەتی بێ خێزان بون ،نییڤلین ڕید :دەڵێ لە كۆمەڵگە سەرەتایە كانا ژنان وەكو پیاوە كان پەیوە ندی سێكسی ئازادیان هەبوە .وەلە كۆمەڵگەی پیاو سالاریدا سنور بۆ ژنان دانرا،وەئەو باس لە ئازادیو یەكسانی دەكات لە كۆ مەڵ گە سەرەتاییەكاندا بە شێوە یە دەڵێت شتێك نە بوە شتێك نە بو بە ناوی چینا یەتی گرنگ نەبو منداڵان بزاتنرێ هی كێیە خێڵە كان خۆیایان بەبە دایكو باوكێی هەمو منداڵان دەزانی بە شێوە یەكسان پێداویستێكانی وانیان دابین دەكرد .وەك وی لویس مۆرگانیش كاتی قۆنا غەكانی پێش كەوتنی مرۆ گایەتی دەكات دابشیان دەكات بە وحشیەتو بەر بەریەتو مەدەنیەت وەوادادەنێت وحشیەت درێژترین ماوەی مرۆڤایەتیە كە 99%ژیانی مرۆ ڤایەتی پێك ەهێنێت كەوابو بەم بۆچونە قۆنا غەكانی دایك سالاریو بەر بەرە ڵای جنسی پێكەوە بەسراون ،ئایی چی سو كایەتیەكەبە ژن ! كەوابو سەروەری ژنان لە قۆناغێكابوە كەمرۆ ڤ وە كاژەڵ ژیاوە !جی بالۆفن توێژینەوەیەكی بەناوی (مافی دایكایەتی)لەساڵی (1819)بڵاو كردوە كەئەمەش سەرنجی زۆرێ لە توێژەرانی بەلای دۆخی بەرزی ژنانی كۆمەڵ گا سەرە تایە كان ڕاكێشا ،لەم توێژینەودا جی بالفۆن گەشت بەو ئەنجامەی كەلە بەر ئەوەی پەیوەندی سێكسی ئازد باو بوە باو كان منداڵ نە ناسراو بون ئەمەش بۆتە هۆی چەسپاندنی دۆخی ڕێبەرایەتی ژنان لەو سەر دەمەدا ،پرسیارێ دەكرێ بەربەرە ڵای بەسودی ئافرەت بشكێتەوە؟ كەوابو بەر بەرە ڵای جنسی ڕەبتەو بە قۆناغی داكسالاریەوە ،كەوابو دەبێ ئێمە شوكری خودا بكەین بەوەی لە قۆناغی دایك سالاری (بەربەرەڵای جنسی )ڕزگار مان بو ئەگینا ئیستاش لە ئاژەڵ خرپتر ئەژیان ،ئەگەر دەر ئەنجامی ئەو پەیوە ندیانە نەبونیاتە هۆی كۆ تای هێنان بە ژیانی مرۆ ڤایەتی . بەڵی لێرە وە دەرك بە بۆ چونێ دەكەین كە دەڵێت بەر بەرە ڵای سێكسی هەبوە لە نێوان مرۆ ڤكاندا وە خێزان نە بوە لە قۆنا غی بەرای ژیانی ئا دەمیزاد دا و بەهاو بەشی سێكسیان ئەنجام داوە ، ڕونە ئەمە ناچێتە ئەقڵەوە چون هەندێ لە ئاژەڵان سیستەمی هاو سەر گیریان شێوەیە لە شێوە كانی خێزانیان هەبوە لە نێوانیاندا ئیدی چۆن دەبێت مرۆڤی ژیر بەم قۆناغەد تێپەڕ بێت ؟ ، فەیلە سوفی عەلمانیش ڕۆسۆ ش قەنە عەتی وایە خێزان هەر هەبوە و بریتەشە لە كۆنترین كۆمەڵگای سروشتی ، كەوابو بە دیدی ڕۆسۆش شتێك نیە بەناوی قۆناغی نەبونی خێزانو بەر بەرە ڵای سێكسی لەمێژو مرۆ ڤایەتی دا ،(هنری مین) پێی وایە خێزان هەر هەبوە لەباوكیشەوە دەستی پێكردوە بێی یاسایو بەرە ڵای سێكسی نەبوە ،بائێمە وادابنێن ئەو بۆ چونانە ڕاستن كە باس لە نەبونی خێزان دە كەن لە كۆمڵگاسەرە تایەكانا وەباس لە بونی بەرەڵای سێكسی دەكەنەوە لەوكۆمڵگا سەرە تایە كاندا ،باشە لەسەردەمی ئەمڕۆماندا ئەو هەمو پێشكەوتنەی كە بەچاوی خۆمان دەبینین لەزۆر بەی بوارە جیاجیاكانی ژیاندا ئەوهەمو دەوایانە دۆزراونەتەوە بۆ قڕكردنو لەنابردنی دەردەكا لەنێوەندیشیانا ئەو دەردانە كە لە ئەنجامە سێكسی ناشەرعیەوە درست دەبێت ،باشەلەو كاتەدا كەمرۆ ڤایەتی هێندە دوا كەوتو بو تە نها توانای دابین كردنی پێداوستیە سەرە تایە كانی خۆی هەبو چۆن دەی تونی ڕێگری لەو هەمو دەردو نەخۆشیان بكات كە بە هۆی بەربەرە ڵای جنسیەوە دروست دەبون ؟ باشەبڵاوبونەوەی بەردەوامی ئەوجۆرە نەخۆشیانە بە بێ ئەوەی بتوانرێ چارە سەر بكرێت چۆن نەبوە هۆی كۆتایهێنان بە ژیانی مرۆڤایتی ؟ كەوابو بەم پێوەرە مرۆڤ نزمتر لە ئاستی ئاژاڵ ژیاوە و ئافرەتانیش هەمو كات نێچیرێكی چەوری نێرینە كان بونە چون ئەم دوانە لەڕو هێزو تواناوە وەك یەك نین ،كەوابو لەكۆتای ئەم بەشەدا دەڵێن خێزان هەر هەبوە ،یاساو بۆ ڕێخستنی ژیانی خەڵكی هەر هەبوە ، شتێكیش نەبوە بەناوی بەر بەراڵای سێكسی
دووەم : باوك سالاری .
بەڕای فرۆید پەیدابونی خێزان لە سەرە تادا دەگە ڕێتەوە بۆ پایو سالاری ، واتە لە پیاو سالاریەوە دەستیپێكردوە ،وە تەنها جنس پاڵنەری پێشكەوتنی كۆمەڵگاو پەیدابونی خێزان بوە .بەڵێ بە دێدی فرۆ ید یەكە مجار كە خێزان پەیدابو وە دەسەڵاتی یە كەم لە خێزاندا پیاو بوە كە وابو خێزان بە پیاو سالاری دە ستی پێكردوە ، بەڵێ ئەمە دیدی فرۆیدە بۆ دروست بونی خێزان ، بەڵام كاتێ فرۆید جنس دەكاتە هۆكاری دروستبونی خێزان و پێش كەوتنی كۆمە ڵگا لەما زۆر بە هە ڵە دا چوە چون خۆ ئاژەڵیش پاڵنەری جنسیان هەیە بۆ خێزانیان پێك نە هێنا ڕێژەیە كی كەمیان نە بێت یان بۆ پێش نە كەوتن و شارستانیەتیان پێك نە هێنا؟ كەوابو تاكە هۆكاری دروست بونی خێزان جنس نە بوە وەك فرۆ ید دەیڵێت بەڵكو جنس هۆكارێكە لە هؤ كارە كان ، بۆ چونێكی تر هەیە دەربارەی باو ك سالاری كە بەڵگە كەیان ئەوەیە كە لە زۆر بەی ئاژە ڵاندا ڕە گە زی نێرێنە گەورە ترنو لەبارەی بەدە نی و ماسولكەوە بەهێز ترن كەوابو بەم پێوەر ە بێت سەرە تای خێزان بە باوك سالاری دەستی پێكردوە نەك دایك سالاری ، بەڵام ئەم بۆچونە لە لایە داكۆكی كەران لە و بۆچونە كەسەرە تا كانی ژیانی مرۆ ڤایەتی دایك سالاری بوە ڕە د دە درێتە وە بەوەی كە بە هێزی ماسولكە دە گەڕێتەوە بۆ شەڕی نێوان نێرە كان (هینری نیس ) لەم بارە یەوە دەڵێت تا ئاژەڵی نێر تا گەو رە تربێت خواردن زۆر تر دەخوات بە هێزتر دەبێت مێیە زو تر دەخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوە ، باشە ئەگەر بەهێزی ماسولكەی نێرینە بگەڕێتەوە بۆشەڕی نێوان نێراكان ئەكرێ بپرسین ئەو شەڕە لە سەرچیبو ، مادام دایك سالاری پێش باوك سالاری هەبوە كەوابو چۆن شەڕیان لەسەر دەكرا ؟ بۆڕاكەی هینری نیسیش دەڵین چی واكرد نێرینە لە مێینە زیاتر بخوات ؟كواتە بەم پێوەرە نێرینە هەر لە سەرەتاوە گەورەو بە هێز بوە ، هێنری مینیش باوڕی وابوە كە خێزان بە باوك سالاری دەستی پێكردوە نەك دایك سالاری، یا بەر بە رە ڵای جنسی ،چۆن ما كنین دەڵێت پەیدا بونی خێزان لە دایكەوە بوە ئەمەش دەگە ڕێتەوە بو ژن ڕفاندن كەوابو بە م تێڕوانینەی چۆن ماكنین سەرەتای دروست بونی خێزان بە نێر ساڵاری دەست ت پێدە كات چون ما قول نیە لە قۆنا غی ژن سا لاریدا ژن ڕفێنرابێت باشە ئەی ئە گەر قۆنەغە كە قۆنا قی ژن سا لاری بو بۆ ڕفێنرا ؟كوا سالاریەكەی ؟ كەوابو بەم تێڕوانینە خێزان بە باوك سالاری دەستی پێكردوە نەك دایك سا لاری .
سێیەم : دایك سالاری .
مەوسو عەی بە ری تانی لە مادەی مافی ئافرەتدا باس با س لە دایك سالاری دەكات لە كۆ مڵگا سە رە تاییەكاندا وە بە دیدی وان كۆمە ڵگەی سە رە تای كۆ مە ڵ گەیەك بونە پەیوە ندی نێوا تا كە كانی ئەوكۆمەڵگایە زۆر لاواز بونە هەردو لا پیاو ئافرەت ڕاویان كردوە و كەس لێپسراوی كەس نەبوە ، وە دوو غەریزەی دایمی لە كارا بونە ،( خواردن ،جنس) خواردنیان بە هۆی ڕاو كردن و جنسە كەی شیان بە هۆی ڕفاندنۆ دەسكەوتوە ، واتە پیاوە كان بە دەركەوتنی ئافرەت یەكسەر هەوڵی ڕفاندنی ئافرە تە كەیان دەدا ، ئەمە ڕای جۆن ماكلینو داروینیشە ئیدی كە منداڵیش دە بو بە ناوی دایكەوە ناو دەنرا چون ئافرە تاكان تا سەر دیار نەبون بۆ كێ دەبن هەر ماوەو لای پیاوێك دەبون ، لێرە وە ئەگەر لەم بۆ چونە وردبینەوە دەبینین دژ بەیەكی لەبۆ چونە كاندا دەبینین چون ناكرێ ژن سالار بێتو لەو لاشەوە ڕفێن رابێت لە لایەن پیاوەوە! ،بۆ ڕمفێنرا ئەگەر سالاربو؟ كۆا دایك سالاریەكەی ؟ ئەوندە ژێر دەست بوە نەیتوانیوە دیفاع لە خۆی كات بۆ هەرماوەو لە لای پیاوێك بوە كوا سالاریەكەی ؟! ،لە باس كردنی ژیانی سەرە تای خەڵكی دا وا باس دە كرێت كە كار بەم شێوە یە دا بەش كرابو ژنان كۆكردنەوەی خۆرا كو پاشە كەوت كردنی ئەو خۆرا كو ئەنجام دانی كاری ئاسای بوە لە نشینگە كاندا و پیاویش ڕاوو جەنگی لە ئەستۆ گرتوە ئەم قۆنا غەش بە قۆنا غی دایك سالاری دەنا سرێت چون ئامادە كردنی خۆراك گرنگ ترین پێ داویستی مرۆ ڤە ئەم ئەركە گرنگەش كەوتۆتە ئەستۆی ژن لە بەرام بەردا پیاوان كە كاری ڕاو شكارین ئەنجام دەدا زۆر بەی جار بەدەست بە تاڵی دەگەڕانەوە كۆمەڵ بەو خۆراكە دەژیا كە ژنان كۆین كردبۆوە وە ئەو كاتانە پیاوان خەریكی ڕاو شكار بون ژنان لە ماڵەوە خەریكە بەر هەم هێنانی چەرمو قاپو قاچاخو پیشەی دەستی بون لە بوارە جیا جیا كاندا لە گەڵ ئەوشدا ئافرەتان لە زە وی كێڵانا بە ئا مێری سادە دەورێكی كاری گەریان بینیوە لە بەرو پێشچنی كشتو كاڵ دا وە سەرچاوە ی پەیدا بونی كشتو كاڵ بون وە لەڕێگەی ماڵی كردنی ئاژەڵەوە گەشتونەتە قۆناغی ماڵات داری ئەم پێشكەوتنانەنە وردە وردە بوە هۆی پەیدا بونی شارستانیەتو پیاوانیش هەرلە كۆتو بەندی ڕاو كردن ئازاد كرد بەرەو بە شدارەی كردن لە پڕۆسەی بەر هەم هێناندا و دواتر توانیان دەسە ڵات وەر بگرن ،بەم تێڕوانینە ئافرە تانی كۆمەڵگەی سەرەتای دەم ڕاستی كۆمۆنە كان بون كەوا بو ئەم قۆنا غە قۆنا غی دایك سالاریە ، لە بەرام بەر ڕەد دانەوەی ئەم بۆچونە هەریك لە (گررهم كلارك ) ی ئاركۆلۆژیستی ( ئەڵمان سەر ڤێسی )ئەنترۆ پۆ لیژیست لەڕەدی ئەم بۆ چونەدا دەڵێن بە حوكمی تواناو چاو پوكی پتر یان پیاوان پیشەی ڕاوو شكاریان هەڵ بژاردوە ژنان بۆیە بەشداری ڕاویان نە كردوە چون پێك هاتەی بە دەنیان لاواز بوە سكیان پڕبوە ، (ڕای بری فالت) لەساڵی (1827)توێژینەوەیەكی بەناوی دایكایەتی بڵاو كردەوە ئەو دەڵێ ژنان لە كۆمەڵگەسەرە تاییە كانا ڕێبە رایەتیان بە ئاسانی بە دەست نە هێناوە ، بو ژێنەرەوەی ژیانی نوێو بە رهەم هێنەرەنی پێداویستیە كانی ژیانی نوێ بون ، ئەوان كرێكاریان كردە پیشە بۆ مانەوە و تێر كردنی پێداویستی منا ڵە كانیان بەم پییەش سەرە تاكانی ژیانی مرۆ ڤایەتی بە دایك سالاری دەست پێ دەكات ، ئاخر سەیرە چۆن دەبێت ژنان كرێكارش بنو سالاریش بن؟! ئەی لەم كاتە دا پیاو چی ئەركێكی هەبو؟ ئەی ئەگەر ژن سالار بو پیاو بۆ ئەو ئەر كانەیان نە گرتەئەستۆ ؟كەوابو بەم شێوەیە دەگەینە ئەو قەنە عەتی شتێك بەناوی دایك سالاری لە سەرە تای درو ست بونی خێزانوە نە بوە .(یۆهان باخۆڤن) دەڵێت ئافرەت بوتە هۆی پەیدا بونی خێزان وە هەر ئەویش سەرۆك خێزان بوە ،چۆن ماكنێ ی سویسری دەڵێ گۆڕانو پەیدابونی خێزان لە دایكەوە كە ئەمەش لە ئەسڵدا دەگەڕێتەوە بۆ ژن هەڵ گرتنو ژن ڕفاندن ، ئەمەش هەڵگۆ زەیە كە لە ڕاكەی داروین كە دەڵێت چەند نێرێ شەڕ لە سەر مێیە دەكەن دواتر بە هێزە كە دەست بە سەر مێیە كەدا دەگرێتو نەوەی بە هێز تردەخەنەوە ،لەسەرەوە ڕەدی چۆن ماكنینمان لە ڕەدی بۆچنێكی هاوە شێوەدا دایەوە ، كە بەكورتی ئەوەیە ناكرێ ژن لە لایە ڕفێن رابێتو لەلایە كە سەروەر بوبێت ، جابۆ ئەوەی بزانین سەر دەمێك نەبوە بەناوی سەردەمی دایك سالاری لەسەر دەمە كانی سەرە تاكانی مێژوی مرۆ ڤایەتی دا ئەوا بە پێویستی دەزانین ڕای دوو ئافرەتی چالاكەوانی بواری ئافرەتان نقڵ كەین لێرە دا یەكەمیان ( كیت میلیت)ئەو گاڵتەی بەوە دێت كە دەگوترێ پێك هاتەی بە دەنی ئافرەت چارەنوسی ئافرەتە دیاری دەكات، بەڵام پێی وابوە جیهانی سەرە تایەكانو جی هانی شارستانیش هەردوك جیهانی پیاوانن واتە باوەڕێی بەوە نیە ڕۆژێ لە ڕۆ ژان ژنان سەر كردیەتی كۆمەڵ گایان كردبێت كەوابو بەم تێڕوانینە قۆناغێك نیە لە ژیانی مرۆ ڤایەتیدا كەپێی بڵێن قۆناغی دایك سالاری ، وەهەروەها هاوشێوەی وی (ڤایرستۆن)بەبۆچونی وی میژوی چەوسانەوەی ئافرەت زۆر كۆنەو دەگەڕێتەوە بۆ سەر دەمەكانی دروست بونی تیرەی مرڤوە دەڵێت چالاكی بەر هەم هێنان بەهۆی پێكهاتەی بەدەنیەوە لەدەرەوەی دەسەڵاتی ئافرتە وە دەڵی ئافرەت بە حوكمی لاوازی بەدەنی خۆی هەمیش پشتی بە پیاو بە ستوە جا ئەوپیاوە باوكبێ یان برابێ یامیرد یا هەر كەسێكی دی كەوابو بەدیدی ئەویش شتێك نەبوە بە ناوی كۆمەڵگای دایك سالاری لە مێژودا ،
چوارەم : ئادەمو حوا
خودا گەورە بە فریشتە كانی دە فەرمێت، دە مەوێت جێنشینی لە زەویدا دەبنێم بۆ ئاودانی و دین داری ، فریشتە كان وتیا ئایا كە سانێك ئەكەیتە جێنشین كەخرپەو تاوانی تیادا ئەنجام بدەن ،پێچەوانە ی ئێمە ،خودای گەورە بە فریشتە كانی فەرمو ئەوەی من دەیزانم ئێوە نایزانن، خودای گەورە سەرە تا ئادەمی دروستكردو دواتریش لە ئادەم حەوایشی دروست كرد ، سەرپشكی كردن بەئاسودی لە بە هەشتا بژین و لەنازو نیعمەتەكانی بخۆنو بخۆنەوە ، بەس نابێ نزیكی ئەو دارە بكەونەوە لەبەرەكەی بخۆن ، ئادەمو حەوا سەرپێچیان كردو لە بەری دارە كەیان خوارد .خواداش بەهۆی ئەو هەڵە یانەوە ڕەوانەی سەر زەوی كردن ، ئەمە وەكە پێشەكیە ك ، بەڵێ ئادەم و حەوا هێنرانە سەرزەوی ئادەم هەمو شتێكی فێر كرابو لە لایە ن خوداوە كەوابو باشو خرپێ شتە كانی بە ئیلهامی خودا لێك جیا دەكردەوە ، ڕونیشە خودایە كەخالقی هەموانە ڕێزی لە مرۆڤەكان ناوە لەڕۆحی خۆی پێبە خشیون ڕێگەش نادات ئەو مەخلوقە بەڕێزەی كەمرۆڤە وەكە ئاژەڵ بژیت ، هەرلێرەوە كۆی ئەو بۆچونانەی كەباس لەقۆناغی بەربە رە ڵای جینسی و هاوشێوەی ژیانی مرۆڤە كانو ئاژە ڵە كان دەكەن ئیلغا ئەبێتەوە ، كەوابو ئێمە قەنە عەتمان وایە ئەو قۆناغەی مۆرگانو باخۆفنو هاوشێوە كانی باسی دەكەن بێبنەمایە و دورە لە ڕاستیەوە ، ئادەمو حەوا هاتنە سەر زەوی پێوستیان بە شوێنێك بوبۆ ئەوەی خۆیانی لێ پەنا بدەن بۆیە پەنایا برد بۆ شاخێكو لەئەشكەوتی شاخەكە مانەوە ، ئەشكەوتەكە كەمو كوڕی زۆربو پڕبو لە كونو كەلەبەر بەڵام هەردوك پێكەوە هەستان بە پاكو چاك كردنی ئەشكەوتەكە ،ئەوەش ئەوەمان پێدەڵێێ مرؤڤەكان هەرلە سەرەتاوە ئاقڵ بون ئامادەنەبون وەك ئاژەڵ لەدارستانوی شوێنانی دیدا بژین بەڵكو پەنایان بۆئەشكەوت بردوە كەنزیكە شێوەی خانوی ئەم سەردەمەیە ، ئادەم و حەوا ئیدامیان بەژیان دەدا بەشێوەیەكی بەختەوەر لەسەر زوی تاوەكو خودا دوو نەوەی بە یەك سك بەخشی بەم خێزانە، منداڵە كان پێك هاتبون لەكوڕێك و كچێك كوڕەكە ناوی قابیل بو كچەكەش ناوی (ئەقلیمیا)بو لەساڵی ئایندە دا خودا دوو نەوەی تری بەخشی بەم خێزانە كە هاوشێوەی ئەوانەی پێشو بریتی بون لە كوڕو كچێ ، كوڕە كە ناوی (هابیل) بو كچكەش ناوی (لویزء)بو كەوابو خێزانك هەبو لەسەرە تای دروست بونی مرۆ ڤایەتیەوە وەك زۆرێ لە خێزانەكانی ئیستا كە تاك ژنو مێردی بوە ، منداڵە كان گەورە بون دەسیان كرد بە كار كردن بۆ پەیدا كردنی بژێوی ژیانیان .ئادەم قابیلی ڕاسپارد بۆ كاری كو شتو كاڵو هابیلیشی ڕاسپارد بۆ بە خێو كردنی مە ڕو ماڵات ،لەمەشەوە ئەوە مان بۆ دەردەكەوێ یەكەم خێزان كە دروستبو كوشتو كاڵو ئاژەڵ داریان زانیوە وەك مرۆڤەكانی ئەمڕۆ بەڵام ڕەنگە وەك مرۆڤە كانی ئەمڕۆ پیشكەوتو نەبون لەو بوارانەدا بەڵكو بە شێوە یەكی سەرتای تەنها بۆ پڕ كردنەوەی پێداویستیە كانی خۆیان ئەو كارانە یان كردبێت ،
لەكۆتایدا چەند سەرنجێ .
1:یەكێ لەگرە فتە هەرە گەورە كانی توێژەرانی مرۆڤ ناسی لەم بوارە دا ئەوەیە گشتاندنیان كردوە ،چون لەشوێنە دورو پەراوێز خراوەكان توێژینەوەیان كردوەو دواتر ئەو ئەنجامانەی كەپێی گەشتون گشتاندویانە بە سەر كۆی مرۆ ڤایەتیدا .
2: گەر بە وردی سەیری بۆچونە كانیی ئەو كەسانە بكەین كەلەم بوارا قسەیان كردوە ئەواتێبێی ئەوە دەكەین كەبۆ چەنكانیان پڕن لە دژ بە یەكی ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كە وا نیش دڵنیانین لە ڕاستی بۆ چو نەكانی خۆیان .
3:كۆی بۆچونەكانی زانا نایانی مرۆڤناسی ناتوانین سەد لە سەد ڕەت كەینەوە چۆن بەڕێژەی جیاجیا ڕاستی لە بۆچونی هەندێكیانا هەیە .
4: مرۆڤایەتی بە مەر حەلەی جیاجیاگوزەری كردوە ئەكرێ لەدرێژایەتی ئەم مەرحەلانا شێوەیە لەو شێوانەی كەمرۆڤ ناسان باسیان كردوە لەنێو بەشێكی كۆمەڵ گاكان هەبوبێت ،بەس ناتوانین بڵێن هەمو مرۆ ڤایتی وابوە .
5:قەنە عتی سەد لە سەدمان بەوە هەیە یەكەم خێزان كەلە سەر ئەم زەویدا دروستبوە بریتیە لە ئادەمو حەوا بەڕادەیەكی باشیش پێشكەوتو بون ،هیچكاتیش خێزانە سەرە تاییە كان وەك ئاژەڵ نەژیاون .
بۆنوسینی ئەم بابەتە سود لەم سەر چاوانە وەر گرتوە .
1:اسماعیل ابن عمر ابن كسیر / ژیان نامەی پێغەمبە ران/ و.كاروان محمد .
2:فریدرك ئەنگڵس و ئەوانی تر/ژن لە كۆ مەڵگادا / و.لەفارسیەوە مەجید مارابی /سلێمانی /2008 .
3:ئیڤلین ڕید /پێك هاتەی بە دەنیو چارە نو سی ئافرەت/ و.حەمە كەریم عارف/سلێمانی /2014.
4:مسعود عبدالخالق/ئافرەت لە ڕوانگەی عەلمانیو ئاینەوە/هەولێر /2010.
5:ستارە عارف /ڕوانینێك بۆ دۆزی ژن /سلێمانی /2012.
فریدریك ئەنگڵس / بنە چەی خیزانو خاوەن داریەتی تایبە تو دەوڵەت /و.كەریم مەلاڕەشید
به‌روار: 10/05/2015
بینین: 1885
|